БЕЛЬГИЯ

БЕ́ЛЬГИЯ , Б е л ь г и я К о р о л д у г у (фр. Royaume de Belgique, фламандча Koninkrijk Belgiё) – Батыш Европадагы мамлекет. Түндү­гүнөн Нидерланд, чыгышынан Германия, түштүк-чыгышынан Люксембург, түштүгүнөн ж-а түштүк-батышынан Франция м-н чектешет. Түндүк-баты­шын Түндүк деңизи чулгайт. Аянты 30,5 миң км². Калкы 11,7 млн (2023). Борбору – Брюссель шаары. Расмий тилдери: француз, нидерланд, немис

тилдери. Бельгия-федерациялык мамлекет болгондук­тан үч аймакка: Вавилон, Фламанд ж-а Брюс­сель административдик аймактык жактан Брюссель агломерация­сына ж-а 10 провинцияга бөлүнөт. Акча бирди­ги – евро. Бельгия – БУУнун (1945), Европалык экономикалык

Администрациялык-аймактык бөлүнүшү (2005)

уюмунун (1957), Европа кеңешинин (1949), ЕККУнун (1975), Эларалык валюта фондунун (1945), Эл аралык реконструкция ж-а өнүгүү бан­кынын мүчөсү. Мамлекеттик түзүлүшү. Бельгия – федерациялык мамлекет. [Конституциясы 1831-жылы 7-февралда кабыл алынган, (1994-жылы 17-февралда өзгөртүүлөр киргизилген)]. Башкаруу формасы – конститу­циялык монархия. Мамлекет башчысы – ко­роль. Аткаруу бийлигин король м-н премьер-­министр жетектеген Министрлер кабинети ишке ашырат. Мыйзам чыгаруу бийлигинин жогор­ку органы – эки палаталуу парламент (Өкүлдөр палатасы ж-а Сенат). Саясий партиялары: Ли­бералдык реформалар партиясы (франкофондор), Социалисттик партия (франкофондор), Социал-христиан партиясы, Фламанд либералдар ж-а демократ­тар партиясы, Социалисттик партия (фламандыктар), Христиан Элдик партиясы, Фламанд блогу.

Табияты. Өлкөнүн басымдуу бөлүгүн түздүк ээлейт; ал түндүк-батыштан, Түндүк деңиздин жээ­гинен түш-чыгышты карай бийиктейт. Эң би­йик жери – Арденна тоосу, 694 м (Ботранж чо-

Польдерлер

. кусу). Жээк бойлой жайгашкан дюналар улам

өрдөгөн сайын польдерлер (кургатылган саздак жерлер) тилкеси, Фландрия, Кампин жайпак түздүктөрү м-н алмашат. Өлкөнүн борбордук бөлүгүн­дө дөңсөөлүү түздүктөр басымдуу. Климаты мелүүн деңиздик. Январдын орточо темппературасы Ар­деннада –1°Сден деңиз жээгинде 3°Сге чейин, июлдуку 14°Сден 19°Сге чейин. Жылдык жаан-­чачыны түздүктөрдө 700–900 мм, тоолордо (Ар­денна) 1500 ммге чейин.

Негизги дарыялары – Мёз (Маас), куймалары Урт. Самбра; Шельда, куймалары Лейе, Дандр. Кен байлыктарынан көмүргө бай, ошондой эле темир, коргошун, цинк, жез, сурьма кендери, гранит, мрамор ж. б. курулуш материалдары бар. Өлкөнүн басымдуу бөлүгүн маданий ландшафттар ээлейт. Бокаж (токой тилкелери м-н бөлүнгөн эгин талаалары ж-а шалбаа жерлер) мүнөздүү. Өлкөнүн аймагынын 24%ин жазы жалбырактуу токой – бук, эмен, граб, кайың ж. б. ээлейт (негизинен Арденна­да). Польдерлерде ж-а дарыя жайылмаларында шалбаа, дюналарда верещатниктер өсөт. Жал­пы аянты 78,4 миң га болгон 4 кайтарылуучу жаратылыш аймагы, анын ичинде От-Фань жаратылыш паркы бар.

Калкы. Негизинен фламанддар (56%), валлон­дор (32%), ошондой эле немистер м-н француздар да жашайт. Динге ишенгендеринин 57% католик­тер, 1,7% протестанттар, еврейлер, мусулмандар ж. б. Дүйнөдөгү калк эң жыш жайгашкан өлкө­нүн бири. Орточо жыштыгы 1 км² жерге 342 киши. (Европада 2-орунда; Нидерланддан кийин). Кал­кынын жашынын орточо узактыгы: эркектериники – 75,4, аялдарыныкы – 81,9 жаш. Шаар кал­кы 96,7%. Ири шаарлары: Антверпен, Гент, Шарлеруа, Льеж, Брюгге.

Тарыхы. Байыркы замандан өлкөнүн айма­гын белг уруулары мекендеген (өлкөнүн аты ушундан улам келип чыккан). Б. з. ч. 57-жылы Цезарь тарабынан басып алынып, Рим импе­риясынын курамына кошулган. Б. з. 3–5-кылымдарында Бельгиянын аймагына герман франк уруулары көчүп келишет. 5–9-кылымдарда Бельгия Франк мамлекетинин ку­рамында болот. 10–12-кылымдарда аймакта шаар ку­руу, жүндөн кездеме токуу, металл иштетүү, соода өнүгөт. 12-кылымда Бельгия Европанын «өнөркана­сына» ж-а эл аралык соода түйүнүнүн борборуна айланат. 14–15-кылымдардын акырында Бельгиянын айма­гы (1384-жылы Фландрия, 1430-жылы Брабант) Бур­гундия мамлекетине кирет. Бургундия мамле­кети кыйрагандан кийин, Бельгияда Габсбургдар ди­настиясынын (1477, толугу м-н 1482) бийлиги орнойт. 15-кылымдын башында Нидерланд деп атал­ган 17 провинциянын бир аймагы катары ( Бельгиянын азыркы аймагы, Нидерланд, Люксембург ж-а Түндүк Франциянын бир бөлүгү) анын курамына кирген. Европадагы өлкөлөрдө капиталисттик мамилелер өнүгө баштаганда, Нидерланд алдың­кы орунга чыккан. 1576-жылдагы көтөрүлүш Бельгиянын провинцияларында испаниялык бийлик­ти жок кылуу м-н аяктаган, Нидерланддын түндүк провинциялары м-н келишим түзгөн. Бирок Бельгиядагы феодалдык-католиктик реакция Испа­ния м-н союз түзүп, кыймылды баскан. Түндүк Ни­дерланд (Голландия Республикасы) ж-а Түштүк Нидерланд ( Бельгиянын аймагы) саясий, экономикалык жактан эки түрдүү жол м-н өнүккөн. Көз каранды эмес Голландия Республикасынын экономикасы гүлдөп, Испаниянын ко­лунда калган Түштүк Нидерланддын экономикасы төмөндөгөн, капитализмдин өнүгүшү токтогон. Испандык мурас үчүн болгон согуштардын на­тыйжасында Бельгия австриялык Габсбургдардын (1714-жыл) бийлигине карап калат. 1794-жылы На­полеон империясынын курамына кирип, ал кулаган соң, Вена конгрессинин чечими боюнча, Голландия м-н Вильгельм I башкарган Нидер­ланд королдугуна биригет. Бул мезгилде өнөр­ жайы бир кыйла өнүгүп, темир жолдор салын­ган, банктар ачылган. 1830-жылы Голландия үс­төмдүгүнө каршы чыккан Бельгия революциясы жеңишке жетишип, Улуттук конгресс тарабынан Бельгия ко­ролдугунун көз каранды эместиги жарыялан­ган, ошол эле жылы беш улуу держава (Улуу Британия, Россия, Франция, Австрия ж-а Прус­сия) Лондондо өткөн конференцияда Бельгиянын көз каранды эместигин таанып, аны 1831-жылы түбөлүк бейтарап өлкө катары жарыялашкан. 1831-жылы Улуттук конргессте кабыл алынган кон­ституция өлкөдө конституциялык монархиянын орногондугун белгиледи. Дүйнөлүк биринчи ж-а экинчи согуш мезгилинде Бельгия немис армия­сы тарабынан оккупацияланган. Согуштан ки­йин өлкөнү кезек м-н социалисттик ж-а католиктик пар­тиялар башкарган. 1960-жылы Конгого, 1962-жылы Руанда-Урундиге эгемендикти берген. Бельгия НАТО­нун (Түндүк Атлантикалык Келишим Уюмунун) мүчөсү. Брюсселде НАТО Кеңешинин ж-а Евро­падагы бириккен куралдуу күчтөрдүн жогорку башкы командачысынын штаб­квартирасы жайгашкан. 1958-жылы Нидерланд ж-а Люксембург м-н союз түзүү жөнүндөгү келишимге (Бенилюкс) кол койгон. 20-кылымдын 60–70-жылдарында Бельгияда фла­манддыктар (нидерланд тилинде сүйлөшкөндөр) м-н валлондуктар (франк тилдүүлөр) ортосунда оор мамилелерден улам абал татаалдашып кет­кен. Жаңжалдан улам 1994-ж. өлкөнүн консти­туциясына өзгөртүүлөр киргизилип, Бельгия федера­циялык мамлекет катары, ал эми Фландрия м-н Валлонияда өз алдынча өкмөттөр түзүлгөн. 2003-жылы өткөрүлгөн парламенттик шайлоолор­дон кийин Г. Верховстад жетектеген жаңы өк­мөт шайланган. Экономикасы. Европадагы экономикасы жо­горку деңгээлде өнүккөн индустриялуу өлкө. Ич­ки дүң продукциясынын көлөмү 316,2 млрд дол­лар, аны киши башына бөлүштүргөндө 30 600 дол­лардан (2004; АКШ) туура келет. Ички дүң про-

Эно провинциясы. Айыл пейзажы.

дукциясында өнөржай м-н курулуштун үлүшү 25,7%, айыл, токой ж-а балык чарбасыныкы 1,3% (2004). Өлкөнүн экономикалык структурасынын негизги өзгөчөлүгү банк капиталынын басым­дуулугу. Бельгия минералдык сырьёлорго жарды. Көмүр ка­зылып алынат (учурда токтотулган). 2002-жылы 76,6 млрд кВт · с электр энергиясы өндүрүлгөн, анын 58% – АЭСке туура келет ( Бельгия дүйнөдө 2- орунда, Франциядан кийин). Өлкөнүн түндүгүн­дө Мол шаарында эл аралык ядро изилдөөчү ири борбор (тез нейтрондуу 3 реактору м-н), ошондой эле Евратом атом изилдөө бюросу, ядро отунун кай­ра иштетүүчү (Батыш Европа өлкөлөрү үчүн) ишканасы жайгашкан. Болот өндүрүү боюнча Ев­ропа шериктештиги өлкөлөрүнүн ичинен, ал­дыңкы катарда турат (2001-ж. 11,3 млн т).

Өнөр жайынын негизги тармактары: тамак-аш, химия (пластмасса, жасалма була, каучук), кара металлургия, металл иштетүү ж-а машина ку­руу (анын ичинде автомобиль куроочу тармагы өнүккөн), текстиль, айнек (айнек м-н күзгүнү экспортко чыгаруу боюнча дүйнөдө 1-орунда), кыймылдаткыч, жүк жүктөөчү транспорт жабдуулары, текстиль машиналарын куруу. Түстүү телевизор (көпчүлүгү

Бельгиядагы ички суу жолу.

экспорттолот), илгертен курал-жабдыктарды

чыгаруу өнүккөн. Сода, жер семирткич ж-а пластмасса синтездөө үчүн органикалык сырьё, кинофо­томатериалдар, медикаменттер чыгаруучу завод­дору бар. Кебез-кездеме, кылторко, жасалма жибек өндүрүшү иштейт. Алмаз кырдалат (Ант­перпенде). Бриллиант соодалоонун борбору. Килем токуу, кийим тигүү, булгаары-бут кийим, мебель өнөр жай ишканалары иштейт. Айыл чарбасынын негизги тармагы – эт-сүт багытындагы мал чар­бачылыгы. Бельгиянын аймагынын ¹/2 нен ашыгы айыл чарбага жарактуу, анын 45% шалбаа ж-а чабын­ды, 55%ин дан эгиндери ээлейт. Айыл чарбасында кал­кынын 3% гана эмгектенгени м-н, өлкө айыл чарба продуктусуна болгон ички керектөөсүн толугу м-н камсыздайт. Кант кызылчасы, жашылча­ жемиш, дан эгиндери өстүрүлөт. Бодо мал, чоч­ко асыралат. Бельгия сүт продукцияларын өндүрүү боюнча Европадагы эң ири мамлекеттерден болуп саналат. Темир жолунун узундугу 3,5 миң км (анын ичинде 2,6 миң кми электрлештирилген; анын жыш­тыгы боюнча дүйнөдө алдыңкы орунда). Автомо­биль жолунуку – 149,0 миң км. Дарыяларында (Шельда, Маас) кеме жүрөт. Деңиз соода флоту­нун тоннажы 1146,3 миң рег. бр.-т (2005). Баш­кы деңиз порту – Антверпен, андан башка ири порттору – Брюгге, Гент, Остенде, Брюссель. Сырт­ка автомобиль ж-а өнөр жай жабдууларын, кара ж-а түстүү металлдар, химия, текстиль продук­туларын, зергерчиликке колдонулуучу алмаз чы­гарат. Сырттан энергетикалык сырьёну, азык-

Бельгия акчасы.

түлүк, машина ж-а жабдууларды алат. Негизги соода шериктештери: Германия, Франция, Ни­дерланд, Улуу Британия, АКШ.

Маданияты. Бельгиядагы алгачкы чиркөө мектеп­тери орто кылымда уюшулган. 18-кылымдын аягында менчик мектептер пайда болгон. 1914-жылдан негизги окуу жөнүндө (6–14 жаш) мыйзам кабыл алынган. Башталгыч ж-а орто мектептерде окуу фламанд ж-а француз тилдеринде жүргүзүлөт. Билим берүүнүн мамлекеттик секторун билим берүү министрлиги, менчик мектептер католиктик окуунун секретариаты тарабынан көзөмөлдөнөт. Билим берүү системасы – мектепке чейинки ме­кемелерден (3–6 жаш), башталгыч (6-жылдык) мектептерден турат. Билим берүүнүн негизги принциптери О. Декороли тарабынан иштел­ген. Орто мектепте 6 жылдык мөөнөт менен оку­луп, 2 баскычка (3 жылдан) бөлүнөт. Биринчи баскычы 3 бөлүмдөн – классикалык, азыркы ж-а орто билим алганга чейинки, 2-баскыч клас­сикалык бөлүм – латын-грек, латын-математи­ка, латын-табигый, учурдагы окуу бөлүмү – табигый-илимий, коммерциялык болуп бөлүнөт. Атайын билим берүү атайын ж-а техникалык мектеп­терден туруп (6 жыл), башталгыч мектептин базасында иштейт. Техникалык мектептерде 1-баскыч­ты бүтүргөндөн окулуп, андан кийин жогорку техникалык мектептерге жолдомо алышат. Бельгияда 21 ЖОЖ (анын ичинде 5 университет) бар. Ири китепканалары: Бельгия улуттук (1837), университеттик (1846). Музейлери: Король азем өнөр искусство (Антверпенде, 1890; анын ичинде байыркы ж-а заманбап искусство), Король азем өнөр ж-а тарых (1835), Тервюрендеги Борбордук Америкалык королдор (1897), Муниципалдык сүрөт галереясы (1930, Брюгге). 1924-жылдан ра­дио уктуруу, 1953-жылдан телекөрсөтүү иштейт. Учурда массалык маалымат каражаттары (33 күнүгө, 28 аптасына) француз, немис, нидерланд тилдеринде чыгат. Коомдук (3 теле, 5 радио ка­налы; француз тилинде), ж-а менчик (30дан ашык теле, 800 радиостанция) телерадио ком­паниялары иштейт. Бельгиянын француз тилиндеги алгачкы ж а з м а э с т е л и к т е р и 12-кылымга таандык. Орто кылымдагы бельгиялык адабияттын негизги жанры – тарыхый хроника ж-а крест жортуулу тууралуу эпикалык айтымдар. «Окассен жана Николет» аноним ыр-жомогу Фланд­рияда түзүлгөн. 13–14-кылымдарда куртуза адабияты (фаб­льо, повесть, ыр, рыцарь романдары) өнүккөн. Белгилүү менестрелдери (эшик ырчылары) – Ж. де Конде, В. де Кувен. «Түлкүнү такка отургу­зуу» аттуу аноним романы 1280-жылы ченде жа­рык көрсө, 14-кылымга «Фландрия хроникасы» (Ж. Фруассара) таандык. 15-кылымдан новелла жанры («Жаңы 100 новелла», А. де. ла Саля) пайда болгон. Француз акындарынан таасирленип А. дю Эке, Л. де Мазюр ж. б. «Плеяданын» таа­сиринде жазышкан. 18-кылымдын ортосунан Бельгиянын адабиятында трактат пайда болгон. Жаңы агым­дын борбору Льеж шаары болуп, Вольтердин чы­гармалары, «Энциклопедиялык журнал» басыл­ган ж-а адабият коомдору, ийримдер уюшулган. 19-кылымдын башында романтика духундагы чыгар­малар пайда болуп, бирок бельгиялык роман­тиктер Ж. Байронду, кийинчерээк В. Гюгону туу­рашкан. 20-кылымдын 20–30-жылдарында Ф. Элленс М. Горькийдин чыгармаларынан таасирленип, роман жараткан. Фламанд тилиндеги адабиятыты 18-кылымдын башына чейин Нидерланд адабиятынын бир бөлүгү болгон. 16-кылымдын аягында нидерланд­дык маданият Бельгиянын түндүгүндө жайгашса да Ни­дерланд тилинде өнүккөн, бирок 17-кылымдан фла­манд адабияты аталган. 19-кылымдын 2-жарымында сын реализмине жакын адабият өнүгөт. 20-кылымдын башын­да декадент чыгармалары жазыла баштаган. Экинчи дүйнөлүк согуштан кийин тынчтыкты, демократияны жактаган жазуучулар: М. Дей­зе, П. ван Акен. Бельгиянын аймагында кельт ж-а байыркы Рим искусствосунун эстеликтери сактал­ган. Орто кылымда тез байып келаткан соода­ өнөр жай шаарлары Бельгиянын феодалдык ээликте­рине майдаланып бөлүнүп кетишине байланыш­туу көркөм маданияттын роман (11–12-кылымдар), готика стилиндегилери пайда болгон. 1566–1609-жылдарда Бельгиянын искусствосунда өзүнчө мектеп пайда болуп, ал 18-кылымдын акырына чейин фламанд искусствосу аталып, анда барокко стили эски салттуу Ни­дерланд маданияты м-н бирдикте өнүккөн. 17-кылымдагы фламанд сүрөт өнөрүндө П. П. Рубенс көрүнүктүү орун ээлейт. Анын көптөгөн жолун жолдоочу­лардан А. ван Дейк, Я. Йорданс өзгөчөлөнүшкөн. Ф. Снейдерс ири көлөмдөгү натюрморт жарат­са, Л. Ван Уден пейзаж тарткан. Италия сүрөт-

Брюгге шаарындагы Райен каналы.

Лёвендеги ратуша 1448–59.

чүлөрүнөн таасирленишкендер: Караважо, А. Ян­синс, Г. Сегерс, Т. Ромбаутс. Фламанд сүрөтүнүн көчүрмөлөрү жезге (гравюра), жыгачка, шпале­рага түшүрүлгөн. Фландрия, Брабант колго то­кулган торлору м-н даңталган. 19-кылымдын 80- жылдарында архитектуранын модерн стили калып­танган. Кийинчерээк турак ж-а коомдук жай­ларды курууда учурдагы архитектуранын принципте­ри колдонулган. Музыкасы улуттук каада-салттын негизинде түзүлгөн. Өлкөнүн түндүк бөлүгүндөгү фламанд­дар нидерланддык маданий салттары м-н, түштүгүндөгү валлондор Франциянын маданияты­нан таасирленишкен. Бул улуттук өзгөчөлүктөр фольклордо да, профессионал музыкалык искусстводо да байкалат. Бельгия музыкасы франко-фламанд Ни­дерланд мектебинен (15–16-кылымдар), Кайра жаралуу доорунда пайда болгон полифония искусствосу Ба­тыш Европанын композиторлор мектебинен таасирленген. Анын көрүнүктүү өкүлдөрү: Я. Об­рехт, А. Вилларт, Жоскен Депре, Орландо Лас­со. 17-кылымда Бельгиянын музыкасынын авангарддык ролу төмөндөйт, анткени эң белгилүү компози­торлору Францияга иштеп кеткен. Скрипка боюнча улуттук мектеп ачылган. Бельгиянын белгилүү музыкалык ишмерлери: Ж. Абсиль, Р. Дефоссе, Ф. Кине, А. Сури, М. Пот ж. б.; дирижёрлору: Ф. Андре, Д. Дефо; скрипачтары: А. Грюлью, К. ван Нес­то. Брюссель ири музыкалык борбор, анда «Де Ла Мон­не» театры, концерт коому, симфониялык ор­кестр ж. б. бар. Эл аралык конкурстар: Брюс­селде королева Елизавета атындагы музыкант-атка­руучулардын (1951-жылдан, дүйнөлүк атакка ээ), Гентте И. С. Бах атындагы органчылардын (1958- жылдан), Льежде кылдуу аспапчылар квар­теттеринин (1951-жылдан) конкурстары өткө­рүлүп турат. Антверпенде (1893), Гентте (1900) опера театры иштейт. Бельгиянын театр маданияты француз ж-а фламанд тилинде өнүккөн. 13–15-кылымдарда литургиялык (ла­тын тилинде), морамит ж-а мистерия (француз ж-а фламанд тилинде) драмалары коюлуп кел-

Д. Харровердин «Тоок союучу бычак» спектаклинен көрүнүш. «Дю Ридо» театры (Брюссель).

ген. 16–17-кылымдарда театр искусствосу диний куугунтук­тоонун натыйжасында токтогон. 19-кылымдын аягы – 20-кылымдын башында Бельгия театр искусствосунун өнүгү­шүнө драматургдар М. Метерлинк, Ш. ван Лер­берга, Ж. Роденбаха, М. Дютерм зор салым кош­кон. Бельгиянын залкар драматургдары – Ф. Крамме­линк, М. Гельдерод, Х. Клоссон, Х. Трейлинг, Г. Мартенс. Сахна өнөрүнүн улуттук мектеби ка­лыптана албады, анткени Бельгиянын көрүнүктүү ак­тёрлору, режиссёрлору четке кетишкен. Эски театрлары м-н катар жаңы театрлар пайда болуп, мамлекеттик труппалар түзүлгөн. Театр ишмерлерин Брюсселдеги королдук консерватория даярдайт. 1908-ж. Харревелде алгачкы киностудия уюшулуп, 1-фильми тартылган. 1919-ж. Бельгия кинокомпаниясы, 1922-жылы «Бельгия фильми» киностудиясы ачылган. 20-жылдардын аягынан кинорежиссёрлор Ш. Декёкелер, А. Строк, А. Ковен, кийинчерээк П. Хасартс этнография, искусство таануу ж. б. фильмдерди тартып, кинонун ушул жаатында ири жетишкендиктерге ээ болушкан. Брюсселде Бельгия синематикасы иштейт, анда 1962-жылы музей ачылган. Бельгияда бир нече кинематогра­фия институттары бар. Брюссель м-н Гент шаарларында эл аралык кинофестивалдар өткөрүлүп турат. Бельгияда көптөгөн карнавалдар өткөрүлөт. Бел­гилүүлөрү: Бинштегл карнавалы, Ыйык Канн (май, Брюгеде), Ыйык Николай күнү балдар кар­навалы (6-декабрь). Король азем искусство (Ант­верпен; П. П. Рубенстин ж. б. Фламанд сүрөтчү­лөрүнүн белгилүү коллекциялары коюлган), валлон искусство музейлери (Льежде), 13-кылымга таан­дык базар аянты (бийиктиги 108 м коңгуроолуу мунарасы м-н), Ыйык Сальватор собору (XIII– XIV кылымдар), чиркөөлөр, ратуша (XIV кылым), Ымыркай көтөргөн Мадоннанын капка, цитадель, готи­ка стилиндеги Нотр-Дам собору (1211-жыл; Ван Дейктин сүрөттөрү сакталган), Ыйык Бавон со­бору (Х кылымдын күмбөздөрү ж-а даңктуу «Гент алтары» м-н), бийиктиги 121,9 м шпиль (шиш най­за) сакталган. Ошондой эле Льежде Ыйык Павел чир­көөсү (Х кылым), сот сарайы (XVI кылым), Брюссель готи­ка стилиндеги борбордук аянт (XV кылым), королдор са­райы, Ыйык Михаил чиркөөсү (XIII кылым) бар.

Ад.: Аксенова Л. А. Бельгия. М., 1982; Пантелее­ва С. В. Нидерланды и Бельгия. СПб., 1905; Малые страны Западной Европы. М., 1972; Деловая Бельгия: Экономика и связи с Россией: Справочник. М., 2002– 2004 –. Т. 1–3.