БРАЗИЛИЯ БӨКСӨ ТООСУ

БРАЗИ́ЛИЯ БӨКСӨ ТООСУ Түштүк Американын чыгышында, Амазонка ойдуӊунан түштүктө. Негизинен Бразилияда, ошондой эле Уругвайдын түштүк бөлүгүн, Парагвай менен Аргентинанын түштүк-батыш четин ээлейт. Атлантика океанынын жээк жагы (чыгыш жана түштүк-чыгыш) бийик (2890 м, Бандейра чокусу). Тереӊ капчыгай, өрөөндүү кырка тоолордон – серралардан (Серра-ду-Мар, Серра-да-Мантикейра ж. б.) турат; алар түндүктө Амазонка, түштүк-батышта Ла-Плата ойдуӊдарын карай эӊкейиштеп кетет. Түштүк Америка платформасынын кристаллдык фундаментинин жер бетине чыгып жаткан урчуктары; алардын аралыктарында тектоникалык кенен ойдуӊдар – Амазонка, Парана, Парнаиба синеклизалары жайгашкан. Негизинен гнейс, кварцит, сланецтен туруп, аларды гранит жана диориттер жиреп чыккан. Ойдуӊдары чөкмө тектер, лавалар менен толгон. Полиметалл, алтын, темир (Итабира) жана марганец кенташтары (Серра-ду-Навиу), боксит (Посус-ди-Калдас) ж. б. кендери бар. Түндүгүн (бийиктиги 250–300 м ж-а борбордук бөлүгүн 800–900 м) түздүктөр (Борборема платосу), чыгышын келки тоо массивдери (Серра-да-Мантикейра; бийиктиги 1350 мге чейин), кумдуктан түзүлгөн үстү тегиз дөӊсөөлөр – шападалар (Мату-Гросу платосу) ээлейт. Төмөн ийилген жана оёӊ жерлери четтери көтөрүӊкү (куэсталар) моноклинал-кабат түрүндөгү жана аккумуляциялык түздүктөрдөн, тектирчелүү лава платолорунан (Панама дарысынын ортоӊку агымы) турат. Бразилия бөксө тоосу субэкватор, тропик жана субтропик климат алкактарында жатат. Жылдык жаан-чачыны түндүк-чыгышында 500 ммден, борбордук бөлүгүндө жана чыгышында 1400–2000 ммге чейин. Агын суулары Амазонка, Парана, Уругвай дарыяларынын алабына кирет; босого, шаркыратмалардын көптүгү кеме жүрүүгө тоскоолдук кылат. Түндүк-батышына нымдуу дайыма жашыл жана жалбырагы күбүлмө дайыма жашыл токой, борбордук бөлүгүнө бадалдуу кампос серрадос саваннасы, түндүк-чыгышына ксероморф-суккуленттүү каатинга сейрек токою, чыгышына нымдуу тропиктик дайыма жашыл жана жайында жашыл, түштүгүнө аралаш токой жана дараксыз кампос лимпос саваннасы мүнөздүү.

Ад.: Лукашова Е. Н. Южная Америка физическая география. М., 1958; Физическая география материков океанов. М., 1988.