ВЕНГРЛЕР
ВЕНГРЛЕР (өздөрүн м а д ъ я л а р деп аташат) – улут, Венгриянын негизги калкы. Румыния, Словакия, Сербия, Австрия, Черногория, Украина, Хорватия, Чехия, Словения ж. б. өлкөлөрдө жашашат, ошондой эле АКШ, Канада, Түш. Америка, Германия, Хорватия, Россия, Бразилия, Австралия, Улуу Британия жана Нидерландда Венгрлердин ири диаспоралары бар. Жалпы саны 14 млн адам, анын ичинен Венгрияда 9,9 млн (2011). Венгр тилинде сүйлөшөт. Негизинен католиктер. Б. з. 1-кылымында
Венгриянын аймагында кельт уруусу, кийинчерээк готтор, гунндар, аварлар, 6-кылымдан славян уруулары жашаган. 9-кылымдын аягында көчмөн малчы венгр уруулары Кама дарыясынын боюн, кийин Кара деӊиздин түндүгүн мекендеп, оногур менен протоболгарлардын бийлиги астында болушкан. 895–96-жылдарда Венгрлер Карпатка жер которушуп, Ортоӊку Дунай дарыясынын боюна отурукташкан. 11-кылымда Венгрия мамлекети пайда болуп, католик динин кабыл алган. Венгр урууларынын – мадъярлардын Дунай дарыясынын боюнда жашаган славян ж. б. уруулар менен аралашуусунун негизинде венгр эли калыптанган. Венгриянын аймагына кыпчактар, түрктөр, немецтер, француздар, италиялыктар ж. б. ар түрдүү элдердин өкүлдөрү көчүп келишкен. Алар менен болгон байланыш Венгрлердин материалдык жана рухий маданиятына таасирин тийгизген. Венгрлердин көпчүлүгү өнөр жай тармактарында иштешет. Негизги кесиби – дыйканчылык жана мал чарбачылык. Венгрлердин турак жайы өлкөнүн ар кайсы бөлүгүндө ар түрдүүчө. Мурда дубалы сокмо ыкмасы менен топурактан, айрым аймактарда камыштан, жыгачтан тургузулуп, сырты ылай менен шыбалган үйлөрдө, учурда кыштан, таштан ж. б. курулуш материалдарынан салынган үйлөрдө жашашат. Кийими – аялдар этеги кенен, бели кыналган юбка, жеӊи кенен, кыска тигилген көйнөк кийишкен. Элдин арасына башына чепец же жоолук салынмайынча чыгышкан эмес. Эркектер боз кендирден жасалган көйнөк, жилет, шым, башына чий калпак, губа (нооту пальто), сюр (арты тилик, саймаланган плащ), тон кийишкен. Тамак-ашы – негизинен эт (гуляш, паприкаша), дан азыктары, жашылчалар. Жүзүмдөн жасалган шарап, жемиш арагы – палинка, суусундук катары кара кофе колдонулат.
Ш. Керимова.