ВОЛЬФРАМ

ВОЛЬФРА́М (Wolframium), W – элементтер­дин мезгилдик системасынын VI тобунан орун алган химиялык элемент; атом номери 74, атом массасы 183, 85. Табиятта сейрек таралган, жер кыртышынын 1·10^–7%ин түзөт. Эркин абалда кездешпейт, көбүнчө вольфрам кислотасынын Н₂ WО₄ туздары түрүндө жолугат. Ал кыйындык м-н эрий турган боз түстөгү металл, тыгыздыгы 19,3 г/см³, эрүү t 3410±20°С. Табигый вольфрам 5 туруктуу изотопторунун (масса­лык сандары 180, 182, 183, 184 ж-а 186) ара­лашмасынан турат. 1781-жылы швед окумуштуусу Шееле вольфрам ангидридин WО₃ түрүндө бөлүп алган. 1783-жылы металл түрүндө WО₃төн көмүртек м-н калыбына келтирүүдөн алынган. Вольфрам кадимки шартта туз, күкүрт, азот ж-а плавик кислоталары­на, «падыша арагына» туруктуу; азот ж-а пла­вик кислоттасынын аралашмасында жегичтердин эритмесинде ысытканда эрийт. Бирикмелерин­де 2–6 валенттүү. Кадимки шартта химиялык жак­тан туруктуу, кычкылтек м-н 400–500°Сде WО₃тү пайда кылат, ал эми суутек м-н жогорку темп­ературада да кошулбайт. Азот м-н 1500°Сде реакция­га кирет, көмүртек м-н карбидди пайда кылат. Кремний ж-а бор м-н силициддерди ж-а борид­дерди, галогендер м-н жогорку температурада ко­шулуп галогениддерди, күкүрт м-н сульфиддер­ди (WS₂, WS₃) пайда кылат. Вольфрам ж-а анын би­рикмелери вольфрамит ж-а шеелит минералда­рынын концентратынан бөлүнүп алынат. Вольфрам ме­таллургияда сапаттуу болот ж-а куйма (победит, стеллит) алууда, электр-техникалык өнөр жайында (кызытма лампа жибин чыгаруу) колдонулат. Вольфрам кычкылтек м-н оксиддерди (WО₂, WО₃) пай­да кылат. Вольфрамдын кош оксиди (WО₂) – күрөң түстөгү күкүм же кристалл. НNO₃түн таасири­нен абада ысытканда WО₃кө чейин окистенет. WО₃ – кызыл-саргыч күкүм, ага жегичтерди, Nа₂СО₃ ж-а NН₃тү таасир эткенде вольфрамат­тар пайда болот. Алар металл түрүндөгү вольфрамды ж-а анын карбиддерин алууда – сырьё, чопо, айнек буюмдарын боёодо ж-а катализатор ка­тары колдонулат. Вольфрам кислоталары WО₃төн алынат. Анын туздары вольфраматтар Nа₂WО₄ деп ата­лат. Алар сууга ж-а отко чыдамдуу кездеме, булгаары ж-а пигмент даярдоодо, рентгеногра­фияда ж. б. колдонулат.