ДЕКАРТ
ДЕКА́РТ (Descartes) Рене (лат. ысмы Картезий; Cartesius) (31.3. 1596, Лаэ, Турень – 11.2.1650, Стокгольм) – француз философу, математик, физик ж-а физиолог, европалык
рационализмдин негиз салуучусу, «Ойлоном, демек, бармын» деген формуланын автору. Анын философиясынын негизин: эки башталышка таянган – жан ж-а дене дуализми түзөт. Декарт материяны боштукту ээлеген нерселер ж-а мейкиндик катары эсептеп, ал эми материянын кыймылын нерселердин механикалык орун которуулары деп түшүндүргөн. Негизги философиялык чыгармалары: «Метод тууралуу ой жүгүртүүлөр» (1637), «Философия башаты» (1644). Декарттын философиясынын негизин жан м-н дене, «ойлоочу» м-н «тулку» (протяженность) түпөзөктөрүнүн (субстанцияларынын) дуализми түзөт. «Геометрия» деген эмгеги (1637) математикага чоӊ жаӊылык алып келген. Декарттын математикага координаталар ыкмасын кийрүүнү сунуш кылышы дифференциал ж-а интеграл эсептөөлөрүн түзүүгө негиз болгон. Тегиздиктеги анализдик геометрияга негиз салып, алгебра м-н геометриянын байланышын аныктаган. Сан огунун жардамы м-н рационалдык сандарга геометриялык түшүнүк берген. Геометриялык фигураларды теӊдеме аркылуу туюнткан. Математикага «функция» түшүнүгүн киргизип, тамга м-н белгилөөнү ж-а алар м-н болгон амалдын эрежесин өнүктүргөн. Декарттын философия, математика, физика, физиология ж. б. илим тармактарына кошкон салымы зор.
Чыг.: Рассуждение о методе с приложением: «Диоптрика», «Метеоры», «Геометрия». М., 1953. Соч.: В 2 т. М., 1989–1994.