ДИРАК
ДИРА́К Поль Адриен Морис (8.8.1902, Бристоль – 1984) – англ. физик-теоретик, квант механикасын негиздөөчүлөрдүн бири, Лондон королдук коомунун мүчөсү (1930), Нобель сыйл. лауреаты (1933). Д. СССР ИАнын чет элдик (1931) ж-а бир катар чет мамл. академиялар м-н коомдордун мүчөсү. Бристоль, кийин Кембриж ун-тинде окуган. Кембриж ун-тинин (өз убагында И. Ньютон жетекчилик кылган кафедранын) проф. (1932). Д. квант механикасындагы өзгөртүп түзүү теориясын (1926–27), б. а. толкун функциясынын симметриялуулук касиеттери м-н статистикалык бөлүштүрүүнүн арасындагы байланышты тактап, квант статистикасына чоң салым киргизген. Салыштырмалуулук теориясынын маселелерин канааттандыруучу электрондук квант мех. теориясын (1928) түзгөн. Д-тын теориясы электрондун спинин, Зееман эффектисин ж-а суутек атомунун спектрдик структурасын түшүндүргөн. Д. теориясынын өзгөчөлүгү массасы электрондун массасына барабар оң заряддуу бөлүкчөнүн бар экендигин алдын ала айткандыгында. 1932-ж. позитрондун (антибөлүкчөлөрдүн) ж-а аннигиляция процессинин ачылышы Д. теориясынын тууралыгын далилдеди. Д-тын талаанын квант теориясынын түрдүү маселелерине арналган бир нече эмгеги теор. физикада кеңири колдонулууда.
Эмг.: Электроны и вакуум / Пер. с англ. М., 1957; Лекции по квантовой механике. М., 1968; Л ек ции по к ва нт овой теории поля. М., 1971. эмес. «Д.» түшүнүгүн Аполлоний Пергский (б. з. ч. 2-к.) киргизген. Ал эми азыркы «Д.» термини фр. математик Г. Лопиталга (1720-ж.) таандык.