ДИЭЛЕКТРИКТЕР

ДИЭЛЕКТРИКТЕР (гр. dia – аркылуу, англ. electric – электрлик) – электр тогун өтө начар өт­көрүүчү заттар. «Д.» терминин илимге М. Фара­дей киргизген (1839). Заттарда сырткы электр булактары пайда кылган электр талаасы заряд­дардын багытталган кыймылын (электр тогун) же кайрадан бөлүштүрүлүшүн, же электрдик диполдун моментин пайда кылат, б. а. поляр­ланат. Полярлануу же электр өткөрүмдүүлүк касиетине карата заттар Д. (изолятор) ж-а өт­көргүчтөр (металл, электролит, плазма) болуп бөлүнөт. Д-дин электр өткөрүмдүүлүгү металлга салыштырганда өтө аз. Алардын салыштырма каршылыгы (ρ) 10⁸ – 10¹⁷ Ом . см (металлда ρ ~ ~10^–6 – 10^–таллда эркин электрон көп, ал эми Д-дин атом­дорунда электрон ядро м-н бекем байланышкан (эркин электрон жок); электр талаасы Д-дин электронун кичине жылышка мажбурлайт. Д-ге катуу, суюк, газ абалындагы заттар кирет. Кристаллдар (туздар – NaCl, KBr ж. б.) ж-а аморфтук заттар (айнек, кара чайыр ж. б.), таза суу, нитробензол Д-тер болушат. Газдар ней­тралдык атом, молекулалардан тургандыктан, кадимки шартта электр тогун өткөрүшпөйт. Темп-ра жогорулаганда атом, молекулалар ион­дошуп, газ плазмага айланат. Макроскопиялык теорияда Д. үзгүлтүксүз чөйрө катары каралат. Анын электрдик абалын сүрөттөө үчүн заряд тыгыздыгы ρ пайдаланылат. Д-дин электрдик абалын аныктоодо заряд тыгыздыгынан башка полярлануу вектору P колдонулат: ρ = – divP. Көпчүлүк Д-дин полярлануу вектору Р ж-а электр талаасынын чыңалышы Е сызыктуу бай­ланышта, б. а. P=ε^0χΕ (мында ε = =8,85 ^. 10–

донулат: D=ε₀εE=ε₀E +Р, мында ε – диэлектр­дик өткөрүмдүүлүк (катыштар СИде жазылган).
Д. илим м-н техникада электр изоляция ката­ры, ал эми диэлектрик кристаллдар (пьезоэлек­трик, сегнетоэлектрик) квант электроникасын­да колдонулат.

Ад.: Барфут Ж., Тейлор Ж. Полярные диэлектрики и их применения /Пер. с англ. М., 1981.