ДХАРМА

ДХА́РМА (санскр. закон, санжап, парз, адилет­тик, сапат, мүнөз, табыят) – 1) инди философия­сынын ж-а индуизм дининин башкы түшүнүктө­рүнүн бири, бир нече мааниси бар: дүйнөгө ээлик кылган түбөлүк ыйман мыйзамдары (абсолют­тун аналогу); «туура жашоонун» адеп-ахлактык­социалдык парыздуулугу – ушул мааниде ар бир адамдын өз Д-сы болот. 2) Буддизмде: Д. бол­муштун түбөлүктүү, өзгөрбөс алгачкы элемент­тери катары, жеке инсандык эмес, жалпы жа­шоо жүрүшү ж-дөгү, психикалык-физ. зарделер­дин (энергиялардын) жарк эткен чактары сы­яктуу кыйдамдар түшүнүлгөн. Д. такай пайда болуп, жоголуп турат; алардын толкунданышы азап чегүүнүн булагы болот ж-а нирвана (бошо­нуу) абалында барып басылат. Алгач мифол. Д. ыйык акылман катары кабылданса, кийин­черээк акыйкаттын кудайын түшүндүргөн. Ал «мыйзам», «ыйманы таза», «ырайымдуу» түшү­нүктөрүн камтыйт. Улам кийин «Д.» термини кыйла чачырап майдаланып кеткендиктен, анын мааниси колдонулуп жаткан контекстке бай­ланыштуу гана туюлуп, ал «система», «доктри­на», «дин», «гармониялуу иреттүүлүк», «мил­дет», «үлгү» ж. б. маанилерди да кучагына ал­ган. Д-нын маңызы кийинчерээк өз табияты б-ча рухий тазалыкты камтыган белгилүү бир шайкештикти туюндуруп калды.