ЖАНЫБЕК ХАН
ЖАНЫБЕК ХАН (15-к-дын башы – болжол м-н 1470-жылдардын ичинде) – Казак хандыгын негиздөөчүлөрдүн бири. Орус хандын тукуму, Барак хандын кичүү уулу. Ак Ордонун ханы Барак өлгөндө (1428), Дешт-и Кыпчактагы бийлик Абу-л-Хайр ханга өтүп, 1457-ж. Чыганактын алдындагы согушта анын колу калмактардан жеңилип, натыйжада ич ара араздыктардын пайда болушу Ж. х-дын бир тууганы Гирей (Керей) экөөнү өздөрүнө тийиштүү улусу м-н Моголстанга кетүүгө аргасыз кылган. 1458-ж. Гирей хан көтөрүлүп, ал өлгөндө (1465–66), бийлик Ж. х-га тийген. 1470-ж. көчмөн өзбектердин ханы Шайх-Хайдар өлтүрүлгөн соң, Дешт-и- Кыпчактын басымдуу бөлүгү Ж. х-дын колунда калган. Ж. х-дан Иренжи, Махмут, Касым, Адик, Асик, Жаныш, Таныш, Камбар, Жадик деген тогуз уул болуп, алардын ичинен өзгөчө белгилүүлөрү Касым м-н Адик. 16-к-дын аягынан 19-к-га чейинки Казак хандары жалаң Жадиктин тукумунан чыккан. Казак элинин калыптана башташы ушул Ж. х-дын мезгилине туш келет. Кыргыз элинде Ж. х-га байланышкан көптөгөн жомоктор бар.
Ад.: «Тауарих-и гузида-йи нусрат нама», Бинаи, «Шайбанинама». Материалы по истории казахских ханств XV–XVIII вв. А.-А., 1969; Абулгазы. Родословие тюрков. СПб., 1907; Мырза Мухаммед Хайдар Дулати. Тарих-и Рашиди. А., 1999. А. Махаева.