ЖЕР УЮЛДАРЫНЫН КЫЙМЫЛЫ
ЖЕР УЮЛДАРЫНЫН КЫЙМЫЛЫ – Жер бети б-ча геогр. уюлдардын жылышы. Ал кыймыл Жердин түзүлүшүнүн ар түрдүүлүгүнө, о. эле метеорол. кубулуштардын (атм. массалардын, океан суусунун, литосферанын серпилгичтик ж-а илээшкектик касиеттеринин таасиринин ж. б.) мезгилдүүлүгүнөн пайда болгон Жердин айлануу огунун абалынын өзгөрүүсүнө байланыштуу. Ж. у. к-н Жердин айлануусунун касиети катары божомолдоону алгач 1687-ж. И. Ньютон белгилеген. Бул кубулуштун матем. теориясын Л. Эйлер (1790) өнүктүрүп, жүз жылдан кийин жер бетиндеги пункттардын (орундардын) чыныгы өзгөрүшү, Ж. у. к-н үйрөнүү мүмкүндүгү далилденген. Ж. у. к-н билүүнүн астрономияда, геодезияда мааниси чоң, анткени жер бетиндеги чекиттин координаталары ж-а жердеги нерселердин азимуттары үзгүлтүксүз өзгөрүп турат. Булар астр. ж-а геод. өлчөөлөрдүн натыйжасына таасирин тийгизет.