ЖОГОРКУ БИЛИМ

ЖОГОРКУ БИЛИМ – толук орто билимдин ба­засында ЖОЖдордо бериле турган, түрдүү тар­мактагы жогорку квалификациялуу адистер үчүн зарыл болгон билим деңгээли; илим, тех­ника ж-а маданияттын соңку жетишкендиктерин чыгармачылык м-н пайдалануу ж-а аны өркүндөтүү аркылуу адистик боюнча коюлган теориялык ж-а прак­тикалык маселелерди чечүүгө мүмкүндүк берүүчү, системага келтирилген билим ж-а ыктардын жыйындысы. Түрдүү баскычтагы жогорку мек­тептер мындан миңдеген жылдар мурда пайда болсо да (Байыркы Чыгыш өлкөлөрүндө), жогорку билим азыркы түшүнүктөгү маанисине орто кылымда гана ээ болгон. 18-кылымда ж-а 19-кылымдын 1-жарымында Россияда жогорку билимдин өнүгүшүнө орус агартуучула­ры Я. П. Ковалевский, Д. С. Аничков, С. Е. Дес­ницкий чоң салым кошкон. Алар жогорку билимди де­мократиялаштырууну көздөшкөн. Материалист-­философ А. Н. Радищев гуманитардык илим­дерди, табият таануу ж-а математика илимде­рин кеңири ж-а терең үйрөнүүгө негизделген окутуу программасын Россияда биринчи су­нуш кылган. Орус революциячыл демократтары Г. Белинский, А. И. Герцен, Н. Г. Чернышевс­кий, Н. А. Добролюбов, Д. И. Писарев ж-а пе­дагогдор Т. Н. Грановский, К. Д. Ушинский, Н. И. Пирогов жогорку билимдин көп илимий-методикалык маселелерин чечүүгө жардам беришкен. 19-кылымдын 70-жылдарында Батыш Европа ж-а Америка өлкөлөрүндөгүдөй эле Россияда да жогорку билим берүү башталган. Москва, Казан, Петербург ж-а Киевде жогорку курстар уюшулган. Кийин жогорку билимдин максаты ж-а милдети өзгөрүп, В. И. Лениндин Декретинин (1921) негизинде кайра түзүлгөн. Декрет РСФСРдин ЖОЖдору жөнүндөгү жаңы Жобону бекиткен (к. Жогорку окуу жайлар). Адистерди даярдоонун сапатын арттыруу жо­горку мектептин башкы милдетине айланган. 1921-жылы Москвада, Петроградда Чыгыш эмгек­чилеринин коммунисттик университети уюштурулган.
РСФСРдин чет жагында жумушчу факултеттери ачы­лып, анда окугандарга стипендия, ЖОЖго өтүү үчүн жеңилдиктер бериле баштаган. КРдин эге­мендүүлүгү, анын улуттук таламдары жогорку билим сис­темасынын кубаттуу ж-а натыйжалуулугун та­лап кылды. Жогорку билимди өнүктүрүүнүн стратегиялык максаттары: илимге умтулуу, улуттук маданиятты өнүктүрүү, туруктуу өнүгүүгө багытталуу дүй­нөлүк билим берүү деңгээлине жетүү. Жогорку билим берүүнү реформалоодо мазмундук, уюштуруу­чулук-административдик мүнөздөгү өзгөрүүлөр жүрүп, эл ара­лык стандартка багыт алуу башталган.(к. Бо­лонья келишими). Кыргызстанда да Болонья систе­масына кирүүгө көңүл бурула баштаган. АКШ, Түркия, Россия өлкөлөрү м-н биргелешкен окуу жайлары ачылган. Экономикалык кыйынчылыктарга ка­рабастан, бул тармакта өзгөрүүлөр болду. Анын негизги өзөгүн 1992-жылдагы КРдин «Билим берүү жөнүндө» мыйзамы, «Билим программа­сы», «21-кылымдын кадрлары» программалары ж. б. концепциялар түзөт. Кадрларды даярдоо­до жогорку билим берүүнүн көп баскычтуу системасы кир­гизилген: а) базалык жогорку кесиптик билим берүү, диплом ж-а бакалавр академиялык да­ражасы берилет; б) толук жогорку кесиптик би­лим берүү, диплом ж-а магистр академиялык даражасы берилет; в) толук жогорку кесиптик билим берүү, диплом ж-а дипломдуу адис ква­лификациялык даражасы берилет. Квалифика­циялуу адистик билим алгандан кийин тезде­тилген программа боюнча 1,5 жылда магистрдик даражаны алууга мүмкүнчүлүк берет. Бакалавр дипломун алгандан кийин квалификациялуу адис даярдоо программасы боюнча 1,5 жылда ти­йиштүү багыт боюнча окууну улантууга болот. ЖОЖдон кийинки кесиптик билим берүү илим­дин кандидаты ж-а доктору окумуштуулук да­ражасы берилүүчү илимий ж-а илимий-педагогикалык кадрларды даярдап чыгаруу программасы боюнча жүргүзүлүп, ЖОЖдордо ж-а илимий мекемелерде түзүлгөн талап­кердик, аспирантура, адьюнктура, докторанту­ра аркылуу ишке ашырылат. Жогорку билим берүүнүн маз­мунун, сапатын билим берүүнүн мамлекеттик башка­руу органы – КРдин билим берүү ж-а илим ми­нистрлиги көзөмөлдөйт.

М. Молдалиева, А. Элебесова.