ЗЕЛИНСКИЙ

ЗЕЛИ́НСКИЙ Николай Дмитревич [25. 1(6. 2). 1861, Тирасполь – 31. 7. 1953, Москва] – хи­мик-органик, СССР ИАнын академиги (1929), Москва ун-тинин проф. (1893). Соц. Эмг. Баа­тыры (1945). Орг. катализ ж-дөгү окууга негиз салуу­чулардын бири, Новорос­сийск ун-тин (Одесса) бүтүр­гөн (1884). З-дин эки негиз­дүү орг. к-талардын стерео­химиясы, углеводороддор­дун химиясы, орг. катализ ж. б. ж-дөгү ил. иштери ке­ңири белгилүү.

Ал цикло­пентан ж-а циклогександы 1-жолу синтездеген. Цик­логександы ж-а анын бирикмелерин катализа­тордун катышуусунда дегидрогендөө ж-а нефти­ни крекингдөөдө кычкыл катализаторлорду колдонуу м-н ароматтуу углеводороддорду ал­ган. 1918–19-ж. соляр майы ж-а нефтини хлор­дуу ж-а бромдуу алюминийдин катышуусунда крекингдөөдөн бензин алуу методун иштеп чык­кан. З. ж-а анын окуучулары парафиндерди ж-а олефиндерди кычкыл катализатордун жар­дамы м-н дегидрогендөө реакциясын изил­дешкен. З-дин адсорбция ж-а противогазды түзүү (1915) б-ча иштери жалпыга белгилүү. Ал хи­мик илимпоздордун чоң мектебин түзгөн. Д. И. Менделеев атн. Бүткүл союздук хим. коомдун ардактуу мүчөсү (1941). Ленин атн. сыйл. (1934), СССР мамл. сыйл. (1942, 1946, 1948) лауреаты. Төрт Ленин, башка 2 орден ж-а медалдар м-н сыйланган.

Эмг.: Избранные труды. М., 1968.