ЗЕРГЕРЧИЛИК

ЗЕРГЕРЧИЛИК – асыл металлдардан көркөм, кооз буюм жасоо өнөрү. Ал байыркы заманда темир устачылыктан өз алдынча бөлүнүп чык­кан. Археол. казуулардан табылган асыл буюм­дар Байыркы Египет, мурдагы СССР, Саян-Ал­тай, Борб. Азия, а. и. Кыргызстан аймакта­рында З-тин байыркы заманда эле пайда бо­луп, жогорку деңгээлде өнүккөнүн далилдейт. 19-к-дын аягы – 20-к-дын башында кыргыздын белгилүү зергерлери өз өнөрүн негизги чарба (көчмөн ж-а жарым көчмөн турмушта өнүккөн мал чарбачылыгы) м-н айкалыштырган. Алар З-те жашытуу, темир бетине күмүш жалатуу

Өнөр таануучу А. Акматалиев (оңдо), зергерчи А. Бе­кешовдун жасаган ат жабдыктары менен таанышууда.

(шөкөттөө), атайын калыптын жардамы м-н штамптоо, көркөмдөп көзөө же кесүү, буюмдун четин көркөмдөп кыркуу, сыялоо, карартуу, та­руулатуу (сиркелетүү), эшилген күмүш зымдар м-н шөкөттөө, түстүү асыл металлдарды эритип куюу, тогуз төбөлөө (баалуу асыл таштарды, бермет-шуруларды экинчи заттын оюгуна, бе­тине чөгөрүү), чапкылоо, көркөм куюу, тордоо, эмалдоо ыкмаларын көбүрөөк колдонушкан. Алтын-күмүштүн буусуна кармоо, оюп-чиймелөө ж. б. жолдору кенен тараган. Асыл буюмдар­дын бетине мүйүз, карга тырмак, кыял, бычак учу, бармак боочу ж. б. оюмдар түшүрүлгөн. Кыз-келиндердин желбирөөч, сөйкө желбирөөч, сөйкө, билерик, төөнөгүч, бой тумар ж. б. кооз­дук буюмдарын күмүш ж-а жезден чоюп, эшип, өрүп, бурап жасалган ичке зымдар м-н көркөм­дөшкөн. З. буюмдары сыйлык, тартуу катары байгеге берилген. Адигине уулу Мамбет, Ай­тымбет уста, Алдаярбек уулу Айсыракун, Исраил уулу Сыдык, Өмүр уулу Мамбетаалы ж. б. у. с. колунан көөрү төгүлгөн чебер зергер­лердин жасаган буюмдары өтө баалуулугу ж-а ар түрдүүлүгү м-н айырмаланган. Элдик көркөм кол өнөрчүлүктүн «Кыял» бирикмесинде жа­ралган зер асем буюмдар Москва, Санкт-Петер­бург, Абакан, Красноярск, Кызыл, Минусинск, Тоолуу-Алтай ш-нын тарых музейлеринде сак­талууда, о. эле чет мамлекеттерге экспорттолуп, кыргыз элинин З. өнөрүн дүйнөгө таанытууда.

Ад.: Кыргыздын элдик кенчтери. Ф., 1974; Анти­пина К. И. Особенности материальной культуры и прикладного искусства южных киргизов. Ф., 1962; Айтмамбетов Д. Культура киргизского народа во второй половине XIX и начале XX в. Ф., 1967; Акматалиев А. Кыргыздын кол өнөрчүлөрү. Ф., 1975, Акматалиев А. Кыргыздын уз-усталары. Антология. Б., 1997.