ИЗОЦИАНАТТАР

ИЗОЦИАНАТТАР – изоциан к-тасынын эфири, жалпы формуласы RN=C=O. Мында R – алифат­тык, ароматтуу, алкилароматтуу же гетероцикл­дүү радикалдар. И. – суюктуктар же балкып эрүү­чү катуу, өтө уулуу заттар. Хим. жактан И. – начар негиздер. Көбүнчө аларга нуклеофилдүү кошулуу мүнөздүү. Электрон-акцептордук орун алмашуучулар анын реакцияга жөндөмдүүлүгүн көбөйтөт, ал эми электрон-донордук орун алма­шуучулар аны азайтат. Спирттер м-н уретандар­ды пайда кылат: RN=C=O + R OH→RNHCOOR′. Фенолдор ж-а тиолдор спирттердей эле реак­цияга кирет. И. аминдер м-н жеңил аракетте­нишип, мочевинаны пайда кылат: RN=C=O+R′→ → NH₂R′ RNHCONHR. И-дын суу м-н аракет­тенишүүсүнөн тиешелүү карбамин к-тасы алы-

нып, ал СО₂ ж-а аминге ажырайт: RN=C=O+ +H₂O R′ RNHCOOH R′ RNH₂ + CO₂. Ө. ж-да И. аминдердин ашыкча фосген м-н реакцияга ки­ришинен алынат: RNH₂ + COCl₂ R′ RN=C=O ++2HCl; И. полиуретандарды, уретан каучукта­рын, желимдерди, лак-боёкторду алууда, пес­тициддерди, карбамин к-тасынын туундуларын ж. б. синтездөөдө колдонулат.