ИММУНИТЕТ 1

ИММУНИТЕ́Т (лат. immunitas – бөлөк нерсе­ден кутулуу) – тирүү организмдин оору (ылаң) козгогучтарына, алар бөлүп чыгарган уу заттарга ж-а ген. жактан организмге бөтөн антигендик касиеттери бар белокторго карата болгон турук­туулугу. И. организмдин бөлөк заттарды өзүнү­күнөн ажырата билүү жөндөмдүүлүгү, себеби, бул учурда тең салмактуулук (гемостаз) сакталат. И. – тубаса (табигый) ж-а жасалма жолдор м-н тандалып, көптөгөн жылдарга созулган эволю­циянын негизинде, организмдин укум-тукуму­на берилген туруктуулуктун ж-а мите организ­минин өзгөрүшүнүн негизинде чыккан кубулуш. И. жугуштуу ж-а жугушсуз факторлорго кара­та да пайда болот. Келип чыгышы б-ча И. туба­са (табигый) ж-а жасалма болуп экиге бөлүнөт. Тубаса И. – жаныбар ж-а адамдарга тиешелүү тукумдан тукумга берилүүчү туруктуулук. Ту­баса И. жаныбарлар арасында жакшы байка­лат, мис., чочко бодонун чумасы м-н ылаңда­байт, тескерисинче ал бодого чочкодон жукпайт. Жаныбар киши оорусу – котон жара, холера м-н ылаңдабайт. Организмге антигендүү зат­тар – бактериялар, вирустар, алардын уулары, мите курттар киргенде организмдеги өзгөрүлгөн клеткаларга ж-а организмге ткань же орган хирург. жол м-н жамалганда аларга каршы зат­тар – антителолорду пайда кылат. Алар анти­гендер м-н өз ара аракеттенишип, бири-бири м-н байланышып, антиген – антитело бирик­месин түзөт. Мунун натыйжасында антигендер организмге болгон зыяндуулугун жоготот. Ан­тителонун бир бөлүгү кандын суюк бөлүгүндө иштелип чыгат (гумордук И.). Мындан тышка­ры микробдор организмге киргенде, клеткалар­да аларга каршы заттар пайда болот (клетка­лык И.). Кийин пайда болгон И. организмге антигендердин таасир этишинен келип чыгат. Анын активдүү ж-а пассивдүү түрү бар. Кийин пайда болгон активдүү И. жугуштуу оору м-н ооруп айыккандан же организмге вакцинаны киргизгенден (эмдөө) кийин пайда болот. Мис., адам кызылча, кептөөр, көк жөтөл, суу чечек ж. б. оорулар м-н ооругандан кийин, организм бул оорулардын козгогучтарына каршы өмүр бою туруктуу же узакка сакталган антитело иштеп чыгат. Мунун натыйжасында бул оору­лардын айрымдары м-н экинчи оорушпайт же сейрек оорушат, ооруса да жеңил өтөт. Себеби денедеги ошол оорунун козгогучуна каршы зат­тар, козгогуч экинчи жолу денеге жукканда аны дароо эле жугушсуздандырат. Организм ар бир оорунун козгогучуна гана дароо каршы тура алуучу атайын заттарды бөлүп чыгарат. Айрым оорулардан кийин И. кыска мөөнөткө гана пай­да болот. Мис., дизентерия ж. б. оорулар м-н кишилер өмүрүндө бир нече жолу оорушу мүм­күн. Кийин пайда болгон И-тин пассивдүү түрүн­дө антителолор эненин организминен түйүлдүккө анын тону аркылуу берилет. Мунун натыйжа­сында жаңы төрөлгөн бала алгачкы 3–6 айла­рында балдардын кызылча, кептөөр, көк жөтөл, полиомиелит ж. б. жугуштуу ооруларынын коз­гогучтарын кабыл албайт ж-а алар м-н ооруш­пайт. Пассивдүү деп аталышынын себеби, ан­титело баланын денесинде иштелип чыкпастан, аны энеден даяр түрдө алат. Пассивдүү И-ти ооруп айыккандардын, эмделгендердин канынан даярдалган айрым оору козгогучтарына каршы атайын антителолор бар глобулиндерди же кан сары суусун организмге киргизип, жасалма пай­да кылса да болот. Айрым ооруларга каршы пландуу түрдө эмдөө жүргүзүлөт. Киши организ­ми кээ бир жаныбар, канаттуулар ж-а малдын ылаңын пайда кылуучу микробдорго туруктуу болот. Мис., киши малдын чумасы м-н дээрлик оорубайт. Адам ж-а жаныбар организминин мындай айрым оору козгогучун кабыл албоочу­лук жөндөмдүүлүгү тубаса И-тин болушу м-н түшүндүрүлөт. Вирустук жугуштуу оорулардан коргонууда организмдин вирустарга каршы ата­йын белок – интерферонду иштеп чыгышы, кан сары суусу, лимфа, ткань суюктугундагы белок­тордун (комплемент) ж-а фагоцит клеткалар­дын ролу да чоң. Организмдин түрдүү оорулар­дан коргонууга багытталган реакциясын лим­фа системасы ишке ашырат. Бул системага сөөктүн чучугу, тимус (ачакей без, көк боор, лимфа бездери ж. б.) кирет. Инфекцияга же вакцинанын киришине жооп катары активдүү И. пайда болууда лимфоциттер негизги ролду ойнойт. Алардан чыккан плазма клеткалары антитело иштеп чыгарат.

Д. Раимбеков, Т. А. Тыналиева.