ИТТРИЙ

И́ТТРИЙ (лат. Yttrium), Y – элементтердин мез­гилдик системасынын III тобундагы хим. эле­мент, к. н. 39, ат. м. 88,9059. Моноизотоптуу элемент – ⁸⁹Y. Жер кыртышындагы массасы б-ча 2,8 10–3%. И. скандий, лантан ж-а ланта­ноиддер м-н бирге сейрек кездешүүчү жер металл­дар тобун түзөт. Бул металлдардын хим. касиет­тери абдан окшош, жаратылышта чогуу кез­дешет, ачылыш тарыхы да бирдей. И. – жум­шак, жеңил, күмүштөй ак металл, тыгыздыгы 4,45 г/см³, балкып эрүү t 1528°С, кайноо t 3322°С. Кычкылдануу даражасы +3. Алюми­ний м-н болгон куймасы өтө бекемдиги ж-а же­ңилдиги м-н башка куймалардан айырмаланат. марларын бириктирүү үчүн уюшулган уюм. Аде- Абада кычкылданат, Н₂О, HCl, HNO₃ м-н өз ара генде Убактылуу өкмөттү колдогон. 1918-ж. 5- мартта бул уюмдун жалпы чогулушу өткөрүлүп, совет бийлигин таанууну чечишкен. Большевик Х. Хасанов, А. Шарафутдиновдор Пишпек уезд­аракеттенет. 200°Сде күкүрт м-н, андан жогор­ку темп-рада натрий м-н реакцияга кирет. И. кальциотермиялык жол м-н И-дин үч фториди­нен алынат. Аты иттербит минералынын аты-

нан аталган. И. самолёт курууда, радиоэлек­троникада, угуу аспаптарында, ЭЭМдерде кол­донулат.