ИЧЕГИ

ИЧЕГИ – көпчүлүк жаныбарлардын оозунан арткы тешигине чейин созулган тамак сиңирүүчү түтүгү; тамак сиңирүү системасынын карындан кийинки бөлүгү. Жаныбарлардын түйүлдүгүнүн өсүү процессинде И. тышкы чөйрө м-н алгачкы оозу (бластопор) аркылуу байланышкан, баш­тыктай гаструла стадиясында пайда болгон. Омурткасыздардын көбүндө (алгачкы ооздуулар­да) бластопор оозго айланган. Ичеги көңдөй­лүүлөр м-н жалпак курттарда алдыңкы ичеги­кулкун, жумуру курттар ж-а омурткасыз жа­ныбарларда арткы ичеги өсүп чыккан. Омурт­калуу жаныбарларда тамак сиңирүү түтүгү бир нече бөлүктөн турат. Кургакта жашоочу омурт­калууларда ичке ичеги – он эки эли ичеги м-н башталып, ага тамак сиңирүүчү 2 чоң безден – боор ж-а уйку безден жол ачылат. Көпчүлүк ба­лыктарда, жерде-сууда жашоочуларда, сойлоо­чуларда ичке ж-а жоон И. өтө кыска болот. Сүт эмүүчүлөрдө И. узун болуп, даана бөлүктөргө (ичке ичеги ж-а жоон ичеги) бөлүнөт. Жоон И. чөп жечүлөрдө узун болуп, түз И. м-н бүтөт. И-нин капталы көбүнчө жылма булчуңдан ту­руп, симпат нерв системасы ж-а жүлүндүн сез­гич нервдери м-н тейленет. И-нин былжыр че­линде зил бөлүп чыгаруучу көп сандаган майда бездер болот. Адамдын И-си карындан арткы тешикке чейин созулуп, ичке ж-а жоон И-ден турат. Ичке ичеги ич көңдөйүнүн ортосунда жай­гашкан, уз. 5–6 мге жетет. Ал анат. түзүлүшү б-ча 3 бөлүккө (он эки эли ичеги, ичке ичеги ж-а майлуу ичеги) бөлүнөт. И-нин керегеси (кап­талы) үч катмардан турат. Ички былжырлуу кат­мары майда түктөр (ворсинка) м-н капталган. Бул түктөр тамак маңызын сорот. Алардын түбүндө ичеги бездери жайгашат, ал бездер бөлүп чыгарган зил ж-а ферменттердин таасири м-н карында эрип үлгүрбөгөн белок, май ж-а угле­воддор толук ажырайт. Ичке И-нин ортоңку кат­мары сырткы ж-а ички булчуң талчаларынан турат. Булчуң талчалардын ичкиси шакек сы­мал тегерек, сырткысы узунунан жатат. Бул 2 түрдүү булчуң талчаларынын жардамы м-н ичке И. толкун сымал жыйрылып ж-а бошоңдоп, И-ни кыймылга келтирет (перистальтика). Ичке И-нин сырткы бети жылтырак катмар м-н кап­талган. Жоон И. ичке И-ден башталат. Анын уз. 1,5 мдей. Ичке ичегини алкак сымал айлан­та курчап жатат. Жоон ичегинин башталышы туюк болуп, ич көңдөйүнүн төмөн оң жагынан орун алган. Ошол туюк моюндун ылдый жа­гында уз. 3–7 смдей урчук болуп, ал сокур иче­ги (аппендикс) деп аталат. Ич көңдөйүнүн оң жагындагы мөөндөн жоон И-нин жогору карай кетүүчү, туура жаткан, төмөн карай кеткен ж-а сигма түрүндөгү бөлүктөрү түз ичегиге (көтөн чу­чук) өтөт. И-де тамак-аштын ажыроо ж-а анын орг. ж-а орг. эмес заттарын, о. эле суу, туз ж. б. сиңирүү процесстери жүрөт. Ичке ичегиде белок, май, углевод, нуклеин к-талары ж. б. фермент­тик ажыроого учурайт. Анда аминк-талар ж-а моносахариддер сиңет. Жоон ичегиде негизинен тамак калдыктарынын жылышына ж-а коюу­лашына жараша заң пайда болот. Анда К ж-а В витаминдери пайда болуп, ичке И-ден калган тамак калдыктарынын суюктугу кайрадан си­ңип, канга өтөт.