ИЧИНЕН КҮЙМӨ КЫЙМЫЛДАТКЫЧ
ИЧИНЕН КҮЙМӨ КЫЙМЫЛДАТКЫЧ – цилиндрдин жумушчу көңдөйүндө отундун хим. энергиясын мех. жумушка айландыруучу жылуулук кыймылдаткыч. Алгачкы газ И. к. к-ын фр. механик Э. Ленуар ойлоп тапкан (1860). Россияда О. С. Костович биринчи бензин карбюратордуу кыймылдаткычты түзгөн (1880). 1897-ж. Р. Дизель күйүүчү майдын кысылуусунан тутануучу кыймылдаткычты сунуш кылган (к. Дизель). И. к. к. суюк отун ж-а газ м-н
иштөөчү болуп бөлүнөт. Күйүүчү аралашманы цилиндрге үзгүлтүксүз берип туруу ыкмасы б-ча И. к. к. 2 ж-а 4 тактылуу болот. Май м-н абанын кошундусунан турган күйүүчү аралашманы даярдоо ыгына карата аралашманы сырттан ж-а ичтен даярдоочу кыймылдаткычтарга ажыратат. Карбюратордуу кыймылдаткычта аралашма сырттан даярдалып, электр учкуну м-н тутанат, ал эми дизелдикте болсо ичтен даярдалып, цилиндрдин ичине кирген аба катуу кысылып, жогорку темп-рага жеткенде, ага бүркүлгөн күйүүчү май тутанат. 4 тактылуу карбюратордук кыймылдаткычтын жумушчу цикли поршендин 4 түрдүү абалы (такты), б. а. муунактуу валдын эки айланышы м-н аяктайт: 1- такт аралашманы соруу, 2-такт аралашманы кысуу, 3-такт кеңейүү (жумушчу жүрүш), 4-такт түтүн чыгаруу (к. сүрөт). 2 тактылуу карбюратордук кыймылдаткычтын жумушчу цикли поршендин эки түрдүү абалы, б. а. муунактуу валдын бир айланышы м-н аяктайт. Энергияны өзгөртүү түрү б-ча поршендик, турбиналык (баралык), реактивдүү ж-а айкалыштырылган болот. П. а. к. 0,4–0,5. И. к. к. кеңири таралган кыймылдаткычка кирет ж-а а. ч. машиналарында, самолёт, тепловоз, кемелерде ж. б. колдонулат.