КАЛАЙ

КАЛАЙ (лат. Stannum), Sn – элементтердин мезгилдик системасынын IV тобунда жайгаш­кан хим. элемент; ат. н. 50; ат. м. 118,69. Та­биятта 10 изотоптун аралашмасынан турат. Ли­тосферанын 8^.10^–3 %ин түзөт. К. – күмүш сыяк­туу ак, жумшак, жалтырак, ийилгич металл; эрүү t 231,9°C; кайноо t 2687°С. Хим. бирикме­леринде II ж-а IV валенттүү. Кадимки шартта К. хим. таасирлерге туруктуу.
Абада жай кычкылданат ж-а ме­таллдын бетинде пайда болгон жука оксид кабыкча (SnO₂) ан­дан ары кычкылдануудан сак­тайт. Фтор, хлор м-н кошулуп, SnF₄, SnCl₂ сыяктуу бирикмелер­ди пайда кылат. Күкүрт м-н ысыт­канда сульфиддер SnS, SnS₂ алы­нат. К-дын магний м-н куйма­сын к-танын таасири м-н ажы-

Ред. Текст жок

рынын Sn²⁺ көпчүлүгү – түссүз, сууда жакшы эриген заттар. Ал негизинен К. кенинен алы­нат. Мис., SnO ни көмүртек же көмүртек (II) оксиди м-н ка бына келтирүүдөн алат: гыш тарапта. Кызыл-Кыя т. ж. бекетинен 15 км. SnO лы + 2C = Sn + 2CO; SnO + 2CO = Sn + 2CO . 2 2 2 Алынган К-дын 40%ы тамак-аш ө. ж-нда, под­шипниктерди, басмакана куймаларын алуу, буюмдарды каңдоодо, боёк чыгарууда, сүрөт ө. ж-нда колдонулат. К-дын алтын ж-а күмүш м-н куймасынан тиш салынат.