БАЛЫКТАР
БАЛЫКТАР (Різsез) - сууда жашоочу омурткалуу жаныбарлардын чоң классы. Дене узундугу 1 смден 20 мге чейин, кээде салмагы 1 гдан 12-14 тга жетет. Көкүрөк жуп сүзгүчтөрү, курсак ж-а жупсуз жон, куйрук ж-а куйрук астындагы сүзгүч канаттары балыктарды башка омурткалуу жаныбарлардан айырмалап турат. Алар торпедо, цилиндр, жалпак, тасма, тегерек, ай сымал болот. Бири биринен чоңдугу, түсү, формасы, түзүлүшү, физиологиясы м-н айырмаланат. Балыктардын түзүлүш өзгөчөлүгү, органдарынын функциясы суудагы жашоо шартына, экологиясына байланыштуу. Скелети омуртка тутуму, баш ж-а сүзгүч канат сөөктөрүнөн турат. Бакалоорлору, кээ бирлери (кош дем алуучулар) кошумча өпкөсү м-н дем алат. Сууда эриген кычкылтек бакалоор желбирекчелеринен өтүп, денеге таралат. Скелети кемирчектүү же сөөктүү, баш мээси жөнөкөй, көрүү, жыт ж-а даам сезүү органдары, жаак аппараты жакшы өөрчүгөн, толкун кыймылдарын каптал сызыктары аркылуу туят. Көпчүлүк балыктардын сүзүү баштыкчалары гидростатикалык, кээде үн чыгаруу кызматын аткарат. Балыктар кемирчектүү ж-а кылкандуу деп 2 класска ажыратылат. 20 миңден ашык түрү бар. Азыктануусу боюнча планктонофагдар, бентофагдар, фитофагдар, детритофагдар, жырткычтар болуп бөлүнөт. Уругун сууга таштап көбөйөт, кээ бири (көпчүлүк акулалар, гамбузия, аквариум балыктары) тирүү тууйт. Жашоо узактыгы 1-2 жылдан (айрым кыска мөөнөттө жетилүүчүлөрү), 100 жылга чейин (белугалар ж. б.). Алар бийик тоо сууларынан, океандын эң терең жерине чейин кездешет. Балыктардын 2500 түрү бар, алардын 36 түрү Кыргызстанда кездешет. Балыктардын эл чарбасында мааниси чоң, адамга керек белок заттын негизги булагынын бири. Эти, икрасы, майы, сөөгү да өтө баалуу. Кийинки жылдарда промыселдик балыктардын саны азаюуда. Алардын санын калыбына келтирүү максатында мамлекеттик деңгээлде чаралар көрүлүп, мыйзамдар кабыл алынууда. Балыктардын 194 түрү ТКЭСтин кызыл китебине катталган.
Ад.: Частная ихтиология, 3 изд., М., 1971; Жизнь животных, т. 4, ч. 1; Рыбы, М., 1971.