БЕЛУЖДАР
БЕЛУЖДАР (өздөрүн балуч, балоч деп аташат) – Түштүк Пакистандын калкы. Иран, Афганстан, Түркмөнстан, Тажикстан, Индия ж-а араб өлкөлөрүндө да жашашат. Жалпы саны 5,7 млн киши, анын ичинде Пакистанда 4 млн адам (2000). Белуж тилинде сүйлөшөт. Дини – мусулман-суннит. Араб географтарынын маалыматтарына караганда, Белуждар 9–10-кылымдарда Керман ж-а анын чыгышындагы Систанда жашаган. Эфталиттердин (б. з. 5-кылымы), селжуктардын (11-кылымдын башында), моңголдордун (13-кылым) жортуулдарынын ж-а Тимурдун басып алууларынын (14-кылым) натыйжасында Белуждар акырындык м-н түштүк, андан кийин чыгыш жакка ооп, Белужстан деп аталган чоң аймакты ээлешет. 16-кылымдын аягы – 17-кылымдын башында Белужстанда бир нече княздыктар түзүлүп, алар Улуу Моголдорго, иран ж-а афган башкаруучуларына көз каранды болушкан. Калат княздыгынын (Чыгыш Белужстан) башкаруучусу Насир хан Белуж (1750–95) Белужстандын бардык аймагын өз бийлигине баш ийдирген. 19-кылымда Белужстанга англичандар басып киришкен. Чыгыш Белужстан Улуу Британияга баш ийдирилип, батышы Ирандын курамына кошулган. 1947-жылдан Пакистандын курамында. 1970-жылы княздыктар жоюлуп, Белужстандын бирдиктүү провинцияга бириктирилиши этностук консолидацияга ж-а улуттук аң-сезимдин жогорулашына жагымдуу шарт түзгөн. Алар негизинен мал чарбасы, дыйканчылык, балык уулоочулук м-н кесиптенишет. Белуждар жылгындан согулуп, ылай м-н шыбалган, үстү чабак жыгач м-н жабылган жер үйлөрдө, малчылар көчүп жүрүүгө ылайыктуу чатырчаларда (гедан) жашашат. Эркектери узун көйнөк, кенен шым, жеңи жок чапан ж-а шалы жоолук (пату), кийизден жасалган баш кийим же тебетей (чалмасы м-н), пальманын жалбырактарынан согулган бут кийим (сандали), аялдары көйнөк ж-а кенен ыштан (улгайгандары кара, жаштары кызыл түстө), тебетей кийишип, узун чүмбөт жамынышат. Көкүрөктөрүнө кооз жасалгаларды тагынышат. Тамак-ашы негизинен эт (кээде гана), сүт азыктары, айран кошулуп жасалган нан, жашылча, жемиштер. Дыйкандар чегиртке туздап, кууруп, тамак-ашына колдонушат.