ВЬЕТНАМДАР

ВЬЕТНАМДАР (өздөрүн кинь, вьет деп ата­шат) – эл, Вьетнамдын негизги калкы.

Таиланд, Лаос, Камбожа, АКШ, Франция, Кытай, Кана­да ж. б. өлкөлөрдө да жашашат. Жалпы саны 62,15 млн адам, анын ичинде Вьетнамда 61 млн (1992). Вьетнам тилинде сүйлөшөт. Буддисттер, като­ликтер, протестанттар ж-а жергиликтүү секталардын жолун туткандар да бар. Б. з. ч. 1-миң жыл­дыктын ортосунда эле Хонгха ж-а Сицзян д-нын боюнда вьет уруулары жашашкан (булардын арасында көп сандаган лаквьеттер тобу бол­гон). Вьетнамдардын ата-баба­лары б. з. ч. 4–3-кылымда Вьетнам ванланг уруулар со­юзунун негизин түзүшкөн, бирок алар­ды б. з. ч. 267-жылы тэйау уруулары талкалаган. Түндүк Вьетнамдын айма­гында алардын Аулак мамлекети пайда болгон. Ушул мезгилде тэйау урууларынын лаквьеттер м-н ассимиляцияла­нышы Вьетнамдардын калыптанышына алып келген. Б. з. ч. 207-жылы Аулак мамлекети лаквьеттердин б. з. ч. 111-жылы кытайлар басып алган Намвьет мамлекетинин курамына кошулган. Б. з. 10-кылымда кытай баскынчыларына каршы боштондук күрөштүн натыйжасында вьеттердин борборлош­кон, көз каранды эмес Дайвьет мамлекети пай­да болгон. 17–19-кылымда улуттук консолидация процесси жүрүп, 1804-жылы өлкө Вьетнам деп атал­ган. Узак тарыхый өнүгүүдөн кийин 20-кылымдын башында Вьетнамдар улут болуп түзүлгөн. Вьетнамдардын негиз­ги кесиби – дыйканчылык (шалынын 200 сор­тун, жүгөрү, күнжүт, чай ж. б. өстүрүшөт), мал чарбачылык ж-а балыкчылык. Вьетнамдар кыштакта­рында негизинен дубалы сокмо м-н саман ара­лаш топурактан, бамбуктан тургузулуп, чаты­ры пальма жалбырагы же күрүчтүн саманы м-н жабылган үйлөрдө жашашат. Улуттук кийим­дери – кездемеден (пахтадан согулган) тигилген кемсел, кара түстөгү шым, пальма жалбырагы­нан өрүлгөн калпак, майрам күндөрү ачык түстүү жибектен тигилген халат-көйнөк (аозай) кийи­шет. Айыл жерлеринде жылаңаяк, кээде өрүлгөн сандалчан жүрүшөт. Тамак-ашы негизинен күрүч, жашылча, балык азыктары, этти майрам күндөрү гана жешет. Негизги суусундугу – чай. Вьетнамдарда тишти кара боёк м-н боёп, бетел чайнаган салты болгон. Маанилүү майрамы – Тэт (жаңы жыл), тет-чунг тху (күз майр­амы). Майрамдар­да селкинчек тээп көңүл ачышат, короз согуш­туруу, кайык жарыштыруу ж. б. оюндары бар. Азыркы мезгилде Вьетнамдар өнөр жай ж-а транспорт тар­мактарында иштешип, европа үлгүсүндөгү кий­имдерди кийишет. Ш. Керимова.