ДЕКАН БӨКСӨ ТООСУ

ДЕКА́Н БӨКСӨ ТООСУ , Д е к а н (санскритче дакшина – түштүк) Индстан жарым аралынын ички бөлүгүн ээлейт; Индияда. Батыш ж-а Чыгыш Гат тоолору м-н чектешет. Аянты 1 млн км²дей. Чыгышка карай 600–900 мден 300–500 мге че­йин жапыздаган тектирлүү түздүктөр басымдуу; ал түздүктөрдөн жетим тоолор ж-а дөбө-дөӊсөөлөр көтөрүлүп турат. Түндүк-батышына супа сымал тоолуу-тепкичтүү структуралык-денуда­циялык рельеф мүнөздүү. Геологиялык жактан Декан бөксө тоосу Индия платформасынын бир бөлүгү; ал негизи­нен архей м-н протерозойдун гнейс кристаллдык сланец, кварцит тоотектеринен түзүлүп, алар­ды гранит интрузиялары жиреп чыккан. Ай­магынын 52 миӊ км² жерин (негизинен түн.-ба­тышын) үбөлөндү латерит кыртышы ж-а ка­лыӊдыгы 1500–2000 мге жеткен, бор мезгили­нин аягында ж-а эоценде пайда болгон базальт катмары (трапп) жаап жатат. Климаты субэк­ватордук, муссондук. Ноябрдан мартка чейин серүүн кургакчыл, марттан майга чейин ысык кургакчыл, майдан ноябрга чейин ысык жаан­чыл климат өкүм сүрөт. Жылдык жаан-чачы­ны 500–700 мм, тоолордун айдарым капталда­рында 2500–3000 мм (көбү жайында жаайт). Майдын (эӊ жылуу айы) майдын орточо температурасы 29–32°С, январдыкы 21–24°С. Ири дарыялары: Нарбада, Маханади, Годавари, Кришна, Каве­ри; негизинен сугатка пайдаланылат. Айдарым капталдарда жалбырагы күбүлмө муссон токою, борбордук бөлүгүндө саванна ж-а сейрек токой, жаан­-чачындан ыктоо калган Батыш Гат тоолорунда чөлдөшкөн саванна үстөмдүк кылат. Көп бөлүгү (аймагынын 60%) айдоо (дан эгиндери, пахта ж. б.). Ири шаарлары: Бенгалуру, Пуна, Хай­дарабат.