ЖЕР АСТЫНДАГЫ СУУЛАР барагынын баштапкы кодун көрүү

<b type='title'>ЖЕР АСТЫНДАГЫ СУУЛАР</b> – жер кыртышы&shy;нын үстүнкү бөлүгүндө жаткан тоо тек катмар&shy;ларындагы суюк, муз ж-а буу түрүндөгү суу. Жер бетиндеги суулардан айырмасы – алар жер бе&shy;тинен төмөн жайгашып, тоо тектердеги жара&shy;каларды, көңдөйлөрдү толтуруп турат. Суу жер астындагы катмарларга жер бетиндеги суулар&shy;дан, атм. жаан-чачындан же тереңдиктеги маг&shy;ма бууларынан келет. Мында суу гравитация&shy;лык же эркин суу (оордук күчүнүн таасири м-н агуучу), капиллярдык суу (молекулалык тар&shy;тылуу күчүнөн кыртыштагы кесек бөлүкчө&shy;лөрдүн арасындагы майда капиллярлар аркы&shy;луу көтөрүлүүчү), байланышкан суу (минерал&shy;дардын кристаллдык торчолорундагы) ж. б. түрдө болот. Алардын негизгиси – эркин (гра&shy;витациялык) суу – жер кыртышында катуу (муз), газ (буу) ж-а суюк түрүндө кезигет. Ж. а. с. пайда болушуна карай 5 түргө бөлүнөт: и н-


ф и л ь т р а ц и я л ы к (вадоз) суулар чөкмө, магма ж-а метаморфизмделген тектердеги май&shy;да көзөнөкчөлөр, жаракалар, көңдөйчөлөр, ар түрдүү боштуктар аркылуу атм. жаан-чачын м-н жер бетиндеги суулардын сарыгып өтүшүнөн пайда болот; к о н д е н с а ц и я л ы к суулар – тоотектердеги боштуктарга чогулган абадагы буунун муздашынан (конденсацияланышынан) келип чыгат; с е д и м е н т а ц и я л ы к суулар деңиз чөкмөлөрүнө суу сиңип, кийин ныктал&shy;ганда сыгылып чыгып, бир жерге топтолушу&shy;нан пайда болот. Алар негизинен гидрогеол. структуранын борборунда ж-а өтө тереңдикте жайгашат; о р г а н и к а л ы к суулар – ылай&shy;чополуу чөкмөлөрдө сакталып калган орг. зат&shy;тардан пайда болот; т е р е ң д и к т е н орун алган (ювениль) суулар – магмадан бөлүнүп
чыккан суу бууларынын муздашынан чогулат. Тоо тектериндеги суу чогулган боштуктардын
өзгөчөлүгүнө карай Ж. а. с. көзөнөктүү, катмар&shy;луу, жаракалуу ж-а карст суулары болуп бө&shy;лүнөт. Суу топтолгон тоотек катмарлары суу&shy;луу горизонт деп аталат. Жер кыртышындагы эң үстүнкү горизонттогу сууну <i>кыртыш (грунт) суулары</i> дейбиз. Ал бир нече <i>см</i>ден ондогон <i>м</i> тереңдикте кездешип, үстүнкү бети бош, кы&shy;сымсыз абалда болот. Кыртыш сууларынан төмөн <i>артезиан суулары</i> жатат. Анын асты ж-а үстү суу өткөрбөөчү катмарлар м-н чекте&shy;лет. Ж. а. с. – курамында түрдүү минералдар, орг. заттар ж-а газдар бар табигый эриндилер. Суудагы эриген заттардын өлчөмүнө карата Ж. а. с. тузсуз (туздуулугу 1 <i>г/л</i>ге чейин), чала туздуу (1–10 <i>г/л</i>), туздуу (10–50 <i>г/л</i>), шорлуу (50 <i>г/л</i>ден көп); газдардын курамы б-ча көмүр кычкылдуу, күкүрттүү суутектүү, азоттуу, радон&shy;дуу, метандуу ж. б. сууларга бөлүнөт. Кура&shy;мында түрдүү туздар же газдар, орг. компонент&shy;тер, кээде газ м-н радондун эманациясы болуп калса, анда дарылоочу касиетке ээ. Ж. а. с. <i>ми&shy;нералдуу суулар</i> деп да аталат. Ж. а. с-дын физ. касиети алардын хим. курамына байланыштуу. Суунун темп-расы б-ча муздак (20°ка чейин), <i>арашан суулары</i> (20°тан жогору) болуп бөлүнөт. Ж. а. с-ды <i>гидрогеология</i> илими изилдейт. Ж. а. с. эзелтен бери калкты таза суу м-н кам&shy;сыз кылууда, сугат ишинде, жайыттарды суу м-н камсыз кылууда кеңири колдонулат. Азыр&shy;кы кезде алардын мааниси күндөн күнгө артуу&shy;да. Жер астынан чыккан минералдуу суулар ичүүгө ж-а ар кандай дарттан дарыланууга ке&shy;ректелет. Кийинки кезде арашан суулардан жылуулук кубаты алына баштады (к. <i>Арашан суулары</i>). Кырг-ндын аймагында Ж. а. с-дын бардык түрү кездешет. Респ-када 80ден ашык минералдуу булактар бар. Айрымдарынын ба&shy;засында курорттор (Жалал-Абад, Жети-Өгүз, Ысык-Ата ж. б.) иштейт.



Ад.: <i>Овчинников А. М</i>. Подземные воды. М., 1960;
Минеральные воды. М., 1963; <i>Личков Б. Л.</i> Природ&shy;ные воды земли и литосферы. М., 1963; <i>Ланге О. К.</i> Гидрогеология. М., 1969. [[Категория:3-том, 327-448 бб]]