ЖЕТИ-СУУ барагынын баштапкы кодун көрүү

<b type='title'>ЖЕТИ-СУУ</b> – Казакстандын түш.-чыгыш бөлүгү, түндүгүнөн Балкаш көлү, түн.-чыгышынан Са&shy;сык-Көл ж-а Ала-Көл, түш.-чыгышынан Жуң&shy;гар Ала-Тоосу, түштүгүнөн Түн. Теңир-Тоо м-н
чектешкен тарыхый-геогр. аймак.
<br>Тарыхый нускалар ж-а ил. из-лөр б-ча Ж.-С-нун аталышы жети өзөнгө байланышкан. Ай&shy;рым илимпоздор Лепси, Баскан, Саркант, Ак- Суу, Бойон, Кара-Тал ж-а Кел-Суу д-н атаса, кээ бирлери Баскан, Саркант д-нын ордуна Аягөз м-н Илени атаган. В. В. <i>Бартольд</i> Иле д-нын түн.-чыгышындагы Көк-Суу, Кара-Тал, Кызыл- Агач, Бөйөн, Ак-Суу, Баскан, Лепси сууларын эсептесе, А. К. Гейнс Кызыл-Агачтын ордуна Саркант суусун киргизген. 1867-ж. Түркстан ге&shy;нерал-губернаторлугунун алдында Жети-Суу (Се&shy;миречье) обл. түзүлүп, ага Ысык-Көл (кийин Ка&shy;ракол), Токмок (кийин Пишпек) уезддери ка&shy;рап, чек арасы Кургаты ж-а Чүй суусунун оң жак жээги м-н өткөндүктөн, бул обл-ка кир&shy;ген аймактар жалпысынан Ж.-С. деген түшүнүк алган. <i>Улуу Жибек жолунда</i> жайгашкандык&shy;тан, байыртадан өнүккөн мад-тка ээ болуп, Ж.-С-да б. з. ч. 7–4-к-да сак урууларына (кытай&shy;ча сэ) караган тайпалар жашап келишкен. Б. з. ч. 2-к-да аларды <i>юечжилер</i> сүрүп чыгып, <i>Кушан</i> державасын түзүшкөн. Б. з. ч. 1-к-дан б. з. 4-к&shy;нын башына чейин <i>усундар</i>; 4–6-к-да <i>жу&shy;жаңдар</i> мекендешкен. 6-к-да <i>Түрк кагандыгы</i> (581-ж. Батыш ж-а Чыгыш Түрк кагандыкта-


ры болуп бөлүнгөн) ж-а 8-к-дын башында <i>Түргөш кагандыгынын</i>, 766-ж. карлуктардын Суябды басып алышы м-н алардын ээлигинде калат (к. <i>Карлук кагандыгы</i>). 9–10-к-да <i>жикил&shy;дер</i> ж-а кыргыздар (хырхыс) Ж.-С-да жаша&shy;ганы перс тилиндеги эмгектерде эскерилген (к.
<i>«Худуд-ал-алам»</i>). 10–11-к-да Караханиддер мам&shy;лекетинин курамына кирип, 1129–30-ж. кидан&shy;дар каратып алган. 1218-ж. Ж.-С-ну <i>Чыңгыз&shy;хан</i> басып алып, көп өтпөй <i>Чагатай улусунун,</i> 14-к-да Хайду негиздеген мамлекеттин, 15-к-да <i>Моголстандын</i> курамына кирген. Султан Са&shy;йид (1514–33) ж-а Абд ар-Рашид (1533–65) хан&shy;дардын тушунда кыргыздар м-н казактар бир&shy;гелешип моголдорду Ж.-С-дан сүрүп чыгышкан. 16-к-дын 60–70-жылдарында анын толук эмес бөлүгү жаңы түптөлүп жаткан Казак хандыгы&shy;нын курамына кирген. 17-к-дын аягы – 18-к&shy;дын 50-жылдарына чейин <i>Жуңгар хандыгынын (1635–1758)</i> кол алдында калган. Жуңгар хан&shy;дыгы талкалангандан кийин Олуя-Атадан Илеге
чейин солто, чекир саяк, сарыбагыш уруулары көчүп келген (к. <i>Кыргыздардын Чүйгө келиши</i>). 19-к-дын башында Иленин оң жээгине чейинки аймак Кокон хандыгынын ээлигине өтүп, чеп&shy;терди курдурткан. 1860-жылдардагы Узун-Агач согушунда кокондуктардын жеңилиши м-н Ж.-С. акырындап Россия мамлекетинин коло&shy;ниясына айланган. 1924–25-ж. О. Азиядагы сов. респ-ларда жүргүзүлгөн улуттук-мамл. чек ара&shy;ларды бөлүштүрүүдөн кийин Ж.-С. Кырг-н м-н Казакстандын курамында калган.
<br>Ад: <i>Бартольд В. В</i>. Очерк истории Семиречья / Соч., т. II (1). М., 1963; <i>Румянцев П. П.</i> Уезды Джетысу. А., 2000; <i>Мырза Мухаммед Хайдар Дулати.</i> Тарих-и Рашиди. А., 1999; Алымбектин санжырасы. Б., 2007.	<i>Э. Турганбаев.</i> [[Категория:3-том, 327-448 бб]]