ЖУЖАҢДАР барагынын баштапкы кодун көрүү

<b type='title'>ЖУЖАҢДАР</b> (жуаң-жуаң) – кытай жазма да&shy;ректери б-ча дунху (чыгыш жапайылары) туку&shy;мунан, мугулюй (таздар) деген ат м-н белгилүү болгон уруулар. Моңгол тилдүү урууларга ки&shy;рип, адегенде Вей династиясынын курамында болушкан. Гюйлухой аталган башчысынын ту&shy;шунда Ж. бир аймакка бириктирилип, Жеужаң, же Жужаң деп аталган. Ж. мамлекетине Иле д-нын башы м-н Тарбагатай аймагынан тыш&shy;кары Жуңгария, Алтаин-Нур тоо кыркасына жакын талаалардын бир бөлүгү, Хангай, Селен&shy;га өзөндөрүнүн бассейни, Чыгыш Халха, Инц&shy;зинхэ өзөнүнүн башатындагы Чоң Хингандын эки бети, Ляо-хе өзөндөрүнүн ортоңку ж-а жо&shy;горку агымы, а. и. балким Сунгари м-н Ляо-хе
өзөндөрүнүн аралыгындагы талаалар да кара&shy;ган. 420-жылдары Ж. күчтүү өлкөгө айланып, Улуу талаанын гегемону болуп таанылган. Ж-дын каганы Датан башкы душманы Тоба- Вейди алсыратууга аракеттенип, 424-ж. 60 миң аскери м-н Кытайга кол салып, борборуна че&shy;йин жетип, императордун сарайын талкалаган. Датан өлгөндөн кийин анын ордуна уулу Ути отуруп, Түн. Вей мамлекеттери м-н тынчтык ке&shy;лишимин түзүп, жыл сайын алым төлөп туруу&shy;га мажбур болгон. 437-ж. Ути аскери аларга кол салган. 439–443-, 449-, 458-ж. Ж. түн. вей&shy;ликтердин аскеринен орчундуу сокку жешкен. 5-к-дын баш ченинде будда дини тарашына бай&shy;ланыштуу өлкө бүлгүнгө учурагандыктан, Ж. экиге бөлүнгөн. Ага карабай гаогюйлыктар м-н согушун улантып, аларды талкалап, күчтүү
өлкөгө айланган. Бирок, ич ара келишпестик&shy;тердин натыйжасында Ж-дын акыркы каган&shy;дары Анахуань (Анагуй) м-н Поломынь Кытайга кетүүгө аргасыз болгон. 521-ж. Анахуань кай&shy;радан өлкө башы болуп, түн. вейлик мамлекет&shy;тердин вассалы катары алым төлөй баштаган. 534-ж. Түн. Вей мамлекеттери батыш-чыгыш болуп, экиге бөлүнүшүнө байланыштуу жаңы саясий кырдаал түзүлөт. Натыйжада Ж. вассал болуудан баш тартып, Кытайдын чектеш ай&shy;мактарына кол салган. Чыгыш Вей мамлекети Анахуань м-н бирдикте Батыш Вейди талка&shy;лоого аракет кылат, бирок батыш вейликтер түрктөргө элчи жиберишет. Түрктөр гаогюйлык&shy;тар м-н биригип, Ж-ды талкалайт (546), алар&shy;дын каганы Анахуань өзүн-өзү өлтүрөт (552). Ушул окуялардын натыйжасында Борб. Азия&shy;нын саясий аренасында түрктөрдүн орду жого&shy;рулаган.



Ад.: <i>Бичурин Н. Я</i>. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. Т. 1. М.; Л., 1950; <i>Гумилёв Л. Н.</i> Древние тюрки, М., 1967; <i>Chavannes E</i>. Dokuments sur les Toukiues (Turcs) occidentaux // Сборник трудов Орхонской экспедиции. Т. IV. СПб., 1903. <i>Т. Жуманалиев.</i> [[Категория:3-том, 327-448 бб]]