ЖЕТИ-ШААР барагынын баштапкы кодун көрүү

<b type='title'>ЖЕТИ-ШААР</b> – 1864–77-ж. Чыгыш Түркстан&shy;дагы мусулман мамлекети. 1864-ж. 7-июнга караган түнү <i>Куча</i> ш-нда кытай эзүүсүнө каршы дунган, уйгурлардын (к. <i>Дунган көтөрүлүшү, Дунган хандыгы</i>) кезектеги көтөрүлүшү башта&shy;лып, аны Чыгыш Түркстандын башка шаарла&shy;ры да колдоп чыгышкан. Негизги ролду ислам дини ойноп, кучалык көтөрүлүшчүлөр «Канко&shy;жо» («Хан-кожо») деген ат м-н кара тоолук со&shy;пулардын (к. <i>Исхакийа тарикаты</i>) өкүлү Ра-



шид-ад-динди хан жарыялашкан, бирок Каш&shy;кар, Жаркен (Жаркент), Котон (Хотан) ш-нын көтөрүлүшчүлөрү аны хан деп таануудан баш тартышкан. Натыйжада, Канкожо өзүнүн туу&shy;су алдында жыйылган бир нече жүз колду ини&shy;си Искак кожого башкартып, чыгышка аттан&shy;дырган. Искактын колу адегенде императордун 300 араба ок-дары, 470 замбиреги м-н 24000 ас&shy;керин, кийин 10 000 аскерден турган экинчи колун талкалап, Кара-Шаар, Турпанды, 1866-ж. 5-майда Комулду (Хами), ал эми батышка ат&shy;тандырган колу Бай, Жам, Ак-Суу, Үч-Турпан&shy;ды алган. Көп өтпөй Үч-Турпанда буларга кар&shy;шы жерг. бийлер Мухаммед казы, Молдо Эмин шайык ж. б. башчылык кылган көтөрүлүш баш&shy;талып, аларга кыргыздар да кошулган. Бирок көтөрүлүшчүлөр тез эле жеңилип, аман калган&shy;дардын көбү Иле тарапка ж-а Кашкардын бийи Сыдыкбектин алдына качышкан. Чыгыш Түркстандагы Сыдыкбек башкарган Кашкар ж-а Убайдулланын кол алдындагы Котон ш-нан башкасы Канкожонун колуна өткөн соң, Сы&shy;дыкбек Кокон хандыгында Цин өкмөтүнөн жа&shy;шырынып жүргөн актоолук (к. <i>«Ышкиййа та&shy;рикаты») Жааңгер кожонун</i> тукуму Бузурук кожону Кашкарга чакыр ып, бийли гин
өткөрүп берген (1864). Бузурук кожо <i>Йакуб бекти</i> баатыр башы кызматына дайындаган. 1867-ж. июлда Жаркен ж-а Кучанын алдында&shy;гы салгылашууда кара тоолук сопулар же&shy;ңилүүгө дуушар болгон. Көп узабай Йакуб бек бийликти тартып алып, согушсуз Котон ш-н ээлеп, Убайдулланы өлүм жазасына буюруп, Бу&shy;зурук кожону күчкө салып Мекеге зыяратка жөнөткөн. Натыйжада Чыгыш Түркстанда Йа&shy;куб бек башында турган Кашкар, Жаркен, Ко&shy;тон, Куча, Ак-Суу, Кара-Шаар, Турпанды ку&shy;чагына алган Ж.-Ш. мамлекети түзүлгөн.
1877-ж. Цин империясынын аскери Чыгыш Түркстанга кириши м-н Ж.-Ш. өз жашоосун ток&shy;тоткон.



Ад.: <i>Куропаткин А</i>. Кашгария. СПб., 1879; <i>Тихо&shy;нов Д. И.</i> Восстание 1864 г. в Восточном Туркестане. М., 1948; <i>Исиев Д. А.</i> Уйгурское государство Йетти&shy;шар. М., 1981; <i>Кузнецов В. С.</i> Империя Цин и му&shy;сульманский мир. Новосибирск, 1990; <i>Солтоноев Б</i>. Кызыл кыргыз тарыхы. Б., 1993. <i>Э. Турганбаев.</i> [[Категория:3-том, 327-448 бб]]