ГЕЗИТ

ГЕЗИТ (итал. gazzetta – майда тыйын) – мезгилдүү басма сөздүн учурдагы окуялар жөнүндө маалыматтар жарыяланып туруучу тармагы. Гезит саясий күрөштүн маанилүү куралы, массалык маалымдоо ишмердигинин негизги каражаттарынын бири болуп саналат. Ал басманын расмий органы же өкмөттүк бюллетень дегенди да билдирет. Гезиттин келип чыгышы 16-кылымга таандык. Ошол кезде Венеция шаарында ар түрдүү кабарлар жазылган барактарды «gazzetta» деген майда тыйынга сатып алышкан. Ал шаарда «Газеттино» деген жергиликтүү басылма чыккан. Бул басылма азыр да бар. «Гезит» термини француз Теофраст Ренадо Парижде «Ла газетте» аттуу жумалык басылмасын чыгара баштаган мезгилден кийин кеӊири тараган. Бирок Гезит 16-кылымдан мурун эле башталган (1631) деген пикирлер да бар. Анын байыркы үлгүлөрүнө Рим императору Юлий Цезардын буйругу м-н б. з. ч. 1-кылымда чыгарылган бюллетендер кирет. Ал бети гипс м-н жабылган такталардан даярдалган. Ага сенаттын токтомдорунун кыскача мазмуну, Римдеги күндөлүк окуялар ж. б. жазылып, алар коомдук жайларда илинип турган. Кийинчерээк папирус ж-а пергаментти колдоно башташкан. Байыркы Чыгыш Гезиттеринде да хандардын буйруктары, ордо жаӊылыктары, жарнама маалыматтары илинген. Гезит чыгаруу кагаз ойлонуп табыл-

Кыргызстандагы борбордук гезиттер.

гандан кийин өнүккөн. Россиядагы алгачкы Гезит Пётр Iнин жарлыгы м-н 1703-жылы 2-январда «Ведомости» деген ат м-н жарык көргөн. Кыргызстанда кыргыз тилиндеги биринчи Гезит 1924-жылы 7-ноябрда «Эркин-Тоо» аталышында араб ариби м-н Ташкент шаарында жарыкка чыккан. Учурда республикада 200дөн ашык Гезит чыгат (мисалы, «Кыргыз Туусу», «Эркин Тоо», «Вечерний Бишкек», «Слово Кыргызстана» ж. б.). Багыты, саясий көз карашы, мазмуну боюнча шарттуу түрдө: расмий ж-а эркин; ээлик кылуусуна жараша мамлекеттик (өкмөттүк), партиялык, коомдук, менчик, биргелешкен; чыгуу мезгилине карата – күн сайын чыгуучу ж-а апталык; аймактык белгиси боюнча борбордук (республикалык), облустук, шаардык, райондук, ведомстволук болуп бөлүнөт. Басма маалыматынын бул түрүн радиоуктуруу, телекөрсөтүү программаларынан айырмаланткан атрибуттук өзгөчөлүгү – анын жаӊылыктарды кагаз басылмасы түрүндө бергендиги. Гезитте журналистикада кезигүүчү бардык жанрлар ж-а формалар кеӊири колдонулуп, өзгөчө тез таркатылуучу маалымат м-н публицистикага арбын орун берилет. Гезиттин эмгек коллективи редактор башында турган редколлегиядан, бөлүмдүн редакторлорунан (бөлүм башчыларынан, түрдүү маселелерге кесиптеш адабий кызматкерлерден, репортёр, баяндамачы, очеркист, фельетончу, фотожурналист, корректор ж. б.) түзүлөт. Мындан тышкары, ири Гезиттердин өлкөнүн ичинде ж-а чет мамлекеттерде иштей турган өз кабарчылары, ошондой эле штаттан тышкаркы кабарчылары да болушу мүмкүн. Гезиттер тийиштүү (анын ичинен тез берилүүчү) кабарларды өзүнүн кызматкерлеринен, басма сөз маалымат агентчиликтеринен, ошондой эле телефон, телефакс, электрондук почта, интернет аркылуу алып турат.
Т. Ишемкулов.