ГОТИКА

ГО́ТИКА (герман уруусу готтордун атынан) – XII кылымдын экинчи жарымынан XV кылымга чейинки Батыш Европа көркөм искусствосундагы стиль. Ал готтук феодализмдин эӊ жогору өнүккөн жана кайра кыйрай баштаган дооруна тиешелүү. Готика капиталисттик мамилелер эрте калыптана баштаган өлкөлөрдө анча олуттуу өнүгө алган эмес. Ал өлкөдөгү антикалык салттардын туруктуу сакталышы менен шартталган. Катардагы феодалдык мамлекеттер болгон Франция менен Германияда готикалык стиль айкын мүнөздө өнүгө алды. «Готика» термини Кайра жаралуу гуманисттери тарабынан киргизилген жана алар жалпы орто кылымдык көркөм искусствонун «варвардык» мүнөзүн баса белгилөө менен анын готтордун көркөм искусствосу менен байланышын көрсөтүүнү каалаган. Бирок чындыгында бул стилдин готторго эч тиешеси болгон эмес жана ал XI–XII кылымдарда Батыш Европада өнүккөн романдык көркөм искуссство принциптеринин мыйзам ченемдүү өнүгүшү жана түр өзгөртүүсү эле. Готика көркөм искусствосу чиркөөнүн күчтүү таасири астында турган жана диний символдук, аллегориялык образдарга багытталган; «көктөгү иерархияны» чагылдыруу менен жердеги феодалдык иерархияны бекемдөөгө тийиш болгон. Бирок Готика искусствосу төбөлдөрдүн ич ара күрөшүнүн курчуган шарттарында өнүккөндүктөн, анда карама-каршы тенденциялар күч алган: 1) жаӊы табигый формаларга, адамдын ички дүйнөсүнө кызыгуу пайда болгон; 2) «жетилбеген маӊыроо реализм» элементтери бекемдей баштаган, темалар чөйрөсү кеӊейген. Готиканын эӊ мыкты жактары архитектурада байкалган. Чептик курулуш мүнөзүндөгү оор,

Гмюнддагы (Австрия) Ыйык Крест чиркөөсүнүн ички көрүнүшү.

роман соборлорунун ордуна дубалдары саймалуу таштардан турган, жаа сыяктуу төбөлөрү асман мелжиген храмдар пайда боло баштаган (мындай курулуш аркбутандар системасынын натыйжасында бир нерсенин кошулган төбөсүнүн басымын анын сырткы таянычтарына – контрфорсторго өткөрүп жиберүү аркылуу мүмкүн болгон). Готикалык собор (чоӊ чиркөө) асманга умтулууну символдоштурган жана ушул эле максатка анын бай жасалгаланышы, статуялар, рельефтер, витраждар кызмат кылган. Чиркөөнүн жасалгаларына кирген кээ бир сүрөттөр турмуштук практикага жакын болгон. Анда эмгек процесстери, кээде сатиралык фольклордон алынган антиклерикалык сюжеттер, жанрдык көрүнүштөр чагылдырылган. Готикалык

Венадагы Ыйык Стефен собору. XII–XV кылымдар..
Түштүк-Батыш тарабынан жалпы көрүнүшү.

миниатюраларда турмушка, пейзажга болгон чоӊ кызыгуу байкалат. Кайра жаралуу доорунун көркөм искусствосу Готикага каршы күрөштө өнүккөн жана Готикалык көркөм искусствонун реализмге мүнөздүү жактарын пайдалануу менен ага көркөм ой-пикирдин жаӊы системасын каршы койгон. Орто кылымда Батыш Европа өлкөлөрүндөгү бир катар шаарлар жана чептер Готика стилинде курулган. Соборлору адатта скульптура жана чегилген таштар менен кооздолгон. Готика архитектурарасында табынуучу жай гана эмес, коомдук мааниге ээ болгон турак үй, сепил жана башка курулуштар маанилүү роль ойногон. Готика Францияда (Париж, Реймстеги соборлор) мыкты өнүккөн. Ошондой эле ал Германия, Италия жана башка өлкөлөргө да тараган. Готика эстеликтери Чехия, Словакия, Польша, Венгрия, Хорватия, Словенияда жана Россияда, Балтика боюндагы өлкөлөрдө сакталган. V–XVI кылымдарда Батыш өлкөлөрүнүн көпчүлүгүндө Готиканы Кайра жаралуу искусствосу сүрүп чыгарган.
Ад.: Всеобщая история искусств, Т. 2, кн. 1. М., 1960; Всеобщая история архитектуры. Т. 4. Л.; М., 1966.