БАЛЫКТАР

БАЛЫКТАР (Різsез) - сууда жашоочу омуртка­луу жаныбарлардын чоң классы. Дене узундугу 1 смден 20 мге чейин, кээде салмагы 1 гдан 12-14 тга же­тет. Көкүрөк жуп сүзгүчтөрү, курсак ж-а жупсуз жон, куйрук ж-а куйрук астындагы сүзгүч ка­наттары балыктарды башка омурткалуу жаныбарлар­дан айырмалап турат. Алар торпедо, цилиндр, жалпак, тасма, тегерек, ай сымал болот. Бири биринен чоңдугу, түсү, формасы, түзүлүшү, фи­зиологиясы м-н айырмаланат. Балыктардын түзүлүш өзгөчөлүгү, органдарынын функциясы суудагы жашоо шартына, экологиясына байланыштуу. Скелети омуртка тутуму, баш ж-а сүзгүч канат сөөктөрүнөн турат. Бакалоорлору, кээ бирлери (кош дем алуучулар) кошумча өпкөсү м-н дем алат. Сууда эриген кычкылтек бакалоор жел­бирекчелеринен өтүп, денеге таралат. Скелети кемирчектүү же сөөктүү, баш мээси жөнөкөй, көрүү, жыт ж-а даам сезүү органдары, жаак аппараты жакшы өөрчүгөн, толкун кыймылда­рын каптал сызыктары аркылуу туят. Көпчүлүк балыктардын сүзүү баштыкчалары гидростатикалык, кээде үн чыгаруу кызматын аткарат. Балыктар кемирчектүү ж-а кылкандуу деп 2 класска ажыраты­лат. 20 миңден ашык түрү бар. Азыктануусу боюнча планктонофагдар, бентофагдар, фитофагдар, детритофагдар, жырткычтар болуп бөлүнөт. Уру­гун сууга таштап көбөйөт, кээ бири (көпчүлүк акулалар, гамбузия, аквариум балыктары) тирүү тууйт. Жашоо узактыгы 1-2 жылдан (айрым кыска мөөнөттө жетилүүчүлөрү), 100 жылга чейин (белугалар ж. б.). Алар бийик тоо суула­рынан, океандын эң терең жерине чейин кез­дешет. Балыктардын 2500 түрү бар, алардын 36 түрү Кыргызстанда кездешет. Балыктардын эл чарбасында мааниси чоң, адамга керек белок заттын негизги булагынын бири. Эти, икрасы, майы, сөөгү да өтө баалуу. Кийинки жылдарда промыселдик балыктардын саны азаюуда. Алардын санын калыбына келтирүү максатында мамлекеттик деңгээлде чаралар көрүлүп, мый­замдар кабыл алынууда. Балыктардын 194 түрү ТКЭСтин кызыл китебине катталган.

Ад.: Частная ихтиология, 3 изд., М., 1971; Жизнь животных, т. 4, ч. 1; Рыбы, М., 1971.