ГАСТРУЛЯЦИЯ

ГАСТРУЛЯ́ЦИЯ – көп клеткалуу жаныбарлардын түйүлдүгүнүн алгачкы өөрчүү процесси. Гаструляция бөлүнүүнүн акыркы фазасы – бластула пайда болгондон кийин жүрөт, түйүлдүк бул мезгилде гаструла деп аталат. Гаструляцияда (кийинчерээк) эки катмардуулардан (былпылдактар ж-а ичеги көӊдөйлүүлөр) башка бардык жаныбарларда үчүнчү түйүлдүк катмары – мезодерма бөлүнүп чыгат. Ийне терилүүлөрдөн башка бардык омурткасыз жаныбарларда мезодерма эки же бир нече өзүнчө клеткалардын телобласттардын бөлүнүшүнөн пайда болот. Ийне терилүүлөрдө ж-а татаал түзүлүштүү омурткалуулардан башка бардык хордалууларда мезодерма баштапкы энтодермадан бөлүнөт. Гаструляцияда клетка материалынын татаал жылышуусу болуп, натыйжада клетка бөлүгү бир катмарлуу түйүлдүккө түшөт да, түйүлдүк капталы эки катмарлуу болуп калат. Жерде-сууда жашоочуларда мезодерма м-н хорда материалы алгачкы ичегинин жогору (арка) жагында же түбү энтодерма клеткаларынан түзүлгөн гастроцелдин (гаструла көӊдөйү) чокусунан орун алган. Гаструляцияда энтодерма клеткалары гастроцелдин чокусунун астында, ал эми мезодерма клеткасы эктодерма м-н энтодерманын ортосуна өсө баштайт. Сойлоочулар, канаттуулар ж-а сүт эмүүчүлөрдө гаструляция процессинде алгач энтодерма пайда болуп, андан м е з о д е р м а калыптанат.