ДИВАЕВ

ДИВАЕВ Абубекр, А б у б а к и р Ахмеджано­вич (18.12.1886, Оренбург – 5.2.1932, Ташкент) – фольклор изилдөөчү, этнограф, археолог, түрко­лог, чыгыш таануучу. Улуту – башкыр. Орен­бургдагы Неплюев кадет корпусунун Азия бөлүмүн бүтүргөн (1876). Алгач Түркстанда ас­кер кызматчы, кийин Ташкент шаарында аскер-эл­дик башкармалыкта, Сыр-Дарыя аскер губер­наторунун алдында кызмат өтөгөн. 1877-жыл­дан котормочу – тилмеч. 1906-жылдан Казан университетинин алдындагы этнография бөлүмүнүн илимий кызматкери, Ташкенттеги Орто Азия мамлекеттик ун­иверситетинде жана Чыгыш таануу институтунда этнография жана археология бөлүмдөрүнүн башчысы, эт­нографиялык жана фольклордук экспедициялардын же­текчиси. Диваев Түркстан аймагында жашаган түрк элдеринин (өзбек, казак, кара калпак, кыргыз

жана башка) элдик оозеки чыгармачылыгын, үрп-адаттарын, ырым-жырым, салттарын чогултуп, иретке кел­тирип, изилдөө иштерин жүргүзгөн. Анын кыр­гыздар боюнча чогулткан материалдары Сыр-Да­рыя, Олуя-Ата, Жети-Суу аймактарында жаша­ган топторго таандык болуп, кыргыз элинин эт­нографиясын, фольклорун, дүйнө таанымын изилдөөдө негизги булак болгон. Диваевдин каты­шуусу менен Кожо Ахмед Яссавинин мечитинен табылган эски жазуулар Түркстандын тарыхын изилдөөдө маанилүү салым болду. Ал тапкан мөөрдүн ортосуна Ахмед Яссавинин ысмы жа­зылып, «Хижранын 1212-жылы» деген жазуу түшүрүлгөн, четинде мөөрдү жасаган устанын ысмы (Кожохан) калтырылган. Диваев илимий ишмер­диги үчүн 1896-жылы 22-январда Археология сүйүүчүлөрдүн Түркстан ийриминин (ТКЛА) анык мүчөсү болуп шайланган. Диваев «Шоро баа­тыр», «Бекет баатыр», «Кобыланды», «Алпа­мыш баатыр» (анын бир нече вариантын), «Кам­бар баатыр», «Эр Таргын», «Айман-Чолпон» ыр­ларын, «Алаша хан менен Алдар көсө», «Ажы» жана башка жомокторду, чечен сөздөрдү, казак балдар оюндарын жыйнап, кагазга түшүрүп, айрымда­рын орус тилине которгон. Эл оозунан Асан Кай­гы, Алашахан, Амир Темир, Караш баатыр туу­ралуу маалыматтарды, ошондой эле макал-ылакаптар­ды жазып алып жарыялаган. Диваевдин илимге сиӊирген эмгегин П.М.Мелиоранский, В. А. Горд­левский, В. В. Бартольд ж.ана башка илимпоздор жогору баалашкан. Диваев Түркстан элдик университетинде жана Түркстан Чыгыш институтунда (1924-жылы Орто Азия мамлекеттик университетинин (САГУ) чыгыш факультетине айланган) сабак берген.

Эмгектери.: Казахская народная поэзия. А.-А., 1964; Ка­зактын халык творчествосы. А., 1989.

Ад.: Гордлевский В. А. Абубакир Диваев // Живая старина. 1916/1; Сулейменов Б. С. Некоторые вопросы истории Казахстана в трудах А. А. Диваева//Известия АН Каз. ССР, Серия историческая, археологическая и этнографическая. А., 1988. 1(9); Казак фолькло­ристикасынын тарыхы. А., 1988.

Ч. Жумагулов, А. Көчкүнов.