ДАРВИН Чарлз Роберт

ДА́РВИН Чарлз Роберт (12.2.1809, Шрусбери – 19. 4. 1882, Лондонго жакын, Даун) – англиялык табиятчы, табигый тандалуунун негизинде жа­ныбар ж-а өсүмдүк түрлөрүнүн келип чыгышы

жөнүндөгү эволюциялык окууну негиз­дөөчү. Кембриж университетин бү­түрүп (1831), натуралист ка­тары «Бигл» кемеси м-н дүй­нө жүзүн кыдырып (1831– 36), зоология, ботаника, гео­логия, палеонтология, ан­тропология, этнография боюнча көп байкоо жүргүзгөн. Саякаттан жыйналган маа­лыматтардын негизинде «Изилдөөлөр күндөлүгү» (1839) ж-а «Коралл рифтеринин түзүлүшү ж-а бөлүнүшү» (1842), «Жанар тоолуу аралдарга гео­логиялык байкоо жүргүзүү» (1844), «Түштүк Америкага геологиялык байкоо жүргүзүү» (1846) деген эмгектерин жарыялаган. Анын эӊ көрү­нүктүү эмгеги – «Табигый тандалуу жолу менен түрлөрдүн келип чыгышы же жашоо үчүн кү­рөштө ыӊгайлашкан породалардын сакталы­шы» (1859). Бул эмгегинде Дарвин өсүмдүк ж-а жа­ныбар түрлөрү туруктуу болбой, дайыма өзгөрүп турарын, азыркы учурдагы түрлөр табыгый тан­далуунун негизинде мурунку жашаган түрлөрдөн келип чыккандыгын аныктаган. Тиричилик­тин жаратылышка ыӊгайланышы табигый тан­далуунун натыйжасында пайда болгондугун айт­кан, ал эми «Бакма жаныбарлар менен эгилме өсүмдүктөрдүн өзгөрүшү» (1868) деген баалуу эм­гегинде адамга пайдалуу жаныбар м-н өсүмдүк­төрдү жасалма тандоо аркылуу алуу мүмкүндүгүн көрсөткөн. Дарвиндин «Адамдын келип чыгышы жа­на жыныстык тандоо» (1871) деген эмгегинде адамдын жаныбарлардан келип чыкканы көп сандаган далилдөөлөр м-н баса белгиленген. Дарвин – ботаника боюнча да бир катар баалуу эмгек­тердин автору. Дарвиндин эволюциялык окуусу жөнүндө, к. Дарвинизм.

Эмг.: Сочинения. Т. 1–9. М.; Л., 1935–59.

Ад.: Некрасов А. Д. Чарлз Дарвин. М., 1957.