ДИН

ДИН — Кудайга ишенүүгө негизделген көз ка­раштар м-н аракеттерге толгон бөтөнчө бир рухий дүйнө. И л и м д е: адамдын ж-а адам­дардын аң-сезиминде, кулк-мүнөзүндө, жүрүм-­турумунда, иш-аракеттеринде өзгөчө таасирге ээ рухий көрүнүш; 1) табынуу, сыйынуу объекти­си болуп саналган табияттан тышкаркы күч­төргө (Кудайдын кудуретине, арбактарга) бери­лип ишенүүгө негизделген түшүнүмдөр, ишеним­дер, элестер, аң-сезимдер жыйындысы; 2) адам м-н Кудайдын (же табияттан тышкаркы күч­төрдүн) ортосундагы мамилелер системасы, сан­жабы; 3) ишенимдердин, таатибадаттардын, табынуу-сыйынуулардын маңызын билдирген жалпы атамасы. Т е о л о г и я д а: Кудайды аңдап билүүгө, анын чексиз улуу кудуретине терең ынаным м-н таанууга алып баруучу бир­ден бир жол; адамзат түзгөн илим-билим түрлөрүнүн эч бири Кудайды аңдоого, анын ку­дуретин таанууга ж-а түшүнүүгө жөндөмсүз де­лет. А т е и з м д е: бир же бир нече кудай бар, табияттан тышкары кереметтүү илме кайып күчтөр бар деген ишенимге таянган көз караш­тардын, сезим-туюмдардын, ырым-жырымдар­дын, каада-салттардын жыйындысы. Дин түшү­нүгүнө диний мекемелер (мечит, чиркөө, бутка­на ж. б.) ж-а диний кызматкерлер (бакшы, поп, молдо ж. б.) да кирет. Анын белгиси – реалдуу дүйнөдөн тышкары сырдуу күчтөр бар экенине, аңдабастан, сокур ынануу; табияттагы же коом­догу кадыресе эле көрүнүштөрдүн, кубулуштар­дын, байланыштардын, мыйзамченемдердин аң­сезимде укмуштанып, теңирден тескери чагы­лышы («адамдардын башында, алардын күнүм­дүк турмушунда үстөмдүк кылган сырткы күч­төрдүн фантастикалык чагылуусу – жердеги күчтөр, жердик эмес формага ээ болгон чагы­луу» Ф. Энгельс). Диндин тарыхта белгилүү ал­гачкы түрлөрү: магия, тотемизм, фетишизм, ани­мизм д. у. с. Тарыхый өнүгүү формалары: уруу­лук, улуттук-мамлекеттик (этностук), дүйнөлүк (буд­дизм, христиан, ислам).

Т. Абдылдаев.