ДОМИНИКА

ДОМИНИ́КА (Dominica), Д о м и н и к а Ы н­т ы м а к т ы г ы (The Commonwealth of Dominica) – Вест-Индиядагы өлкө, Кариб деңизиндеги Ки­чи Антиль архипелагындагы Доминика аралын ээлейт. Аянты 750 км². Калкы 69 миң (2005). Борбору – Розо шаары. Административдик-аймактык жактан 10 округга бөлүнөт.
Доминика – унитардык мамлекет, Шериктештик­тин курамына кирет. Конституциясы 1978-жылы кабыл алынган. Башкаруу формасы – парла-

менттик республика. Мамлекет башчысы – пре­зидент (5 жылга парламент тарабынан шайла­нат. 2003-жылдан Н. Ливерпуль). Мыйзам чы­гаруу бийлигинин жогорку органы – бир пала­талуу парламент (Чогулуштар палатасы). Ат­каруу бийлигин өкмөт жүзөгө ашырат, премьер-­министр болуп парламентте көпчүлүктү түзгөн партиянын лидери президент тарабынан да­йындалат. Саясий партиялары: Доминика эркиндик партиясы, Доминика лейбористтик партиясы, менттик республика. Мамлекет башчысы – пре­зидент (5 жылга парламент тарабынан шайла­нат. 2003-жылдан Н. Ливерпуль). Мыйзам чы­гаруу бийлигинин жогорку органы – бир пала­талуу парламент (Чогулуштар палатасы). Ат­каруу бийлигин өкмөт жүзөгө ашырат, премьер­министр болуп парламентте көпчүлүктү түзгөн партиянын лидери президент тарабынан да­йындалат. Саясий партиялары: Доминика эркиндик партиясы, Доминика лейбористтик партиясы, Доминика жу­мушчулар бириккен партиясы.

Доминика аралы жанар тоодон пайда болгон. Жеринин бети тоолуу, эң бийик жери 1586 м (Дьяблотен жанар тоосу). Климаты тропиктик пассаттык, нымдуу, жылдык жаан-чачыны 2000 мм. Жайында жана күзүндө тропиктик катуу шамал (ураган) болуп, чарбага көп зыян тарттырат. Кууш, пляждуу түзөң жээгинин айрым жерле­ринде тоо жээкке тик түшүп, клифттерди пай­да кылат. Айлык орточо температурасы 25–27°С. Тоо капталдарын нымдуу тропик токою, жээктерин цитрус өсүмдүктөрүнүн плантациялары ээлейт. Тоолордон токой аралап агып түшкөн суулары босого-шаркыратмаларга бай;

Доминика акчасы.

Деңиз жээгиндеги шаарча.

эң кооз Трафаль­гар шаркыратмасы Розо ш-нан 8 км аралыкта жайгашкан. Ысык булактар көп.

Калкынын курактык курамы: 15 жашка че­йинкилери – 29%, 15–65 жаштагылары – 63%, 65 жаштан ашкандары – 8%. 1000 кишинин ичинен туулганы 18,27, өлүмү 7,3. Жалпысы­нан өлкөнүн калкы азаюуда: 2000-ж. 75,1 миң калкы болсо, 2005-ж. 69 миңге чейин азайган. Негизинен африкалык доминикалыктар; мулат­тар 10%ке жакын. Расмий тили – англис тили; ошондой эле жергиликтүү креол тилинде да сүйлөшөт. Калкынын басымдуу бөлүгү католик динин тутат. Акча бирдиги – чыгыш кариб доллары.

Доминика акчасы.

Доминика БУУнун (1978), Америка өлкөлөрү уюму­нун (1979), Кариб биримдигинин, Чыгыш Ка­риб өлкөлөрү уюмунун мүчөсү; Бейтарап өлкөлөр кыймылына кирет.

Доминика – агрардык өлкө. Өлкөнүн ИДПси – 257 млн АКШ доллары (2004). Экономикасынын неги­зин айыл чарбасы ж-а туризм түзөт. Негизинен банан (айыл чарба продукциясынын 95%), цитрус өсүмдүктөрү өстү­рүлөт. Айыл ж-а токой чарбаларында, балык уулоодо экономикалык активдүү калктын 40%тейи иш­тейт. Өнөр жайынын негизин айыл чарба сырьёсун иштетүүчү чакан ишканалар түзөт. Пемза, акиташ текте­ри казылып алынып, иштетилет. Чет элдик ту­ризм өнүгүүдө; анда экономикалык активдүү калктын 20% иштейт. Өлкө сырткы экономикалык жардамга өтө күнкор.
Экспортко (2003, 39 млн АКШ доллары) ба­нан (75%), лимон ширеси, копра ром, пемза ж. б. чыгарып, сырттан өнөр жай жабдууларын ж-а то­варларын, транспорт каражаттарын, азык-түлүк алат (импорттун көлөмү 38 млн АКШ доллары­на барабар). Негизги соода шериктери: Улуу Британия, АКШ, Канада, Кариб биримдигине кирген өлкөлөр.
Автомобиль жолунун узундугу 780 км. Эки аэро­порту ж-а 2 деңиз порту бар.
Калкынын сабаттуулук деңгээли – 95%тей. Педагогикалык институт бар. Эң негизги «Кроника» гезити жума сайын чыгат; америкалык телеканалдарды көрсө­түүчү жеке менчик телекомпаниялар, 6 радио­станция иштейт.
Б. з. ч. 4-миң жылдыкта эле Доминика аралын индей уруулары – аравакилер жердешкен. 14-кылымда аларды согушчан кариби уруулары сүрүп чыгарган. 1493-жылы 3-ноябрда арал Х. Колумб та­рабынан ачылып, ачылган күндүн урматына Доминика деп аталган (лат. dominical – жекшем­би). 1632-жылы мында алгач француздар, англичан­дар келген. 1763-жылдан арал Улуу Британия­нын колониясына айландырылган. 1834-жылы ко­лонияда кулчулук жоюлган. 1958–62-жылдарда Доминика Вест- Инд федерациясынын курамында келген. 1967-жылы Доминика Шериктештиктин курамына кирген. 1978-жылы Доминика көз каранды эмес мамлекет деп жарыялан­ган. 1980-жылы шайлоодо Д-нын эркиндик партия­сы жеңишке жетишип, анын лидери Юджиния Чарлз Кариб өлкөлөрүнүн арасындагы аялдар­дан чыккан алгачкы премьер-министр болуп шайланган. 1995-жылы Доминиканын бириккен жумушчу­лар партиясы шайлоодо жеңип чыгып, Э. Жеймс өлкөнүн өкмөтүн жетектеп калган. 2004-жыл­дан премьер-министри – Р. Скеррит.

Ад.: Страны мира. Справочник – 2006 / Под общей ред. С. В. Лаврова. М., 2006.