ЖОГОРКУ НЕРВ ИШИ

ЖОГОРКУ НЕРВ ИШИ – адам м-н жаныбар­дын борб. нерв системасынын жогорку бөлүк­төрүнүн иши. И. П. Павлов: «Жогорку нерв иши бүтүндөй организмдин тышкы чөйрөгө нормал­дуу татаал катышын камсыз кылат», – деген. Ал организм бөлүктөрүнүн өз ара катышын баш-

каруу жагынан борб. нерв системасынан айыр­маланат. Ж. н. и. ж-дө окууну түзүүдө Павлов­го жол көрсөткөн И. М. Сеченов болгон. Ал «Мээнин рефлекстери» (1863) деген эмгегинде психикалык иш рефлекстеринин табиятына бай­ланыштуу экенин бекемдеген. Татаал түзүлүштүү жаныбарларда Ж. н. и-нин негизи борб. нерв системасынын жогорку бөлүктөрүнөн иштелип чыккан шарттуу ж-а шартсыз рефлекс болуп эсептелет. Мында чоң мээнин кыртыш ж-а кыр­тыш алдындагы бөлүктөрү тыгыз байланышта ж-а өз ара аракетте болуп, баары чогуу иште­шет. Организмдин тышкы чөйрөгө ыңгайланы­шы ар кыл шарттуу рефлекстердин пайда болу­шу ж-а жоголушу м-н жүзөгө ашат. Айбанат дүйнөсүнүн тарыхый өсүү процессинде Ж. н. и-ндеги шарттуу ж-а шартсыз рефлекстин маа­ниси бир аз өзгөрөт. Омурткасыз ж-а жөнөкөй омурткалуу жаныбарлардын жүрүм-турумунда нерв ишинин кийин пайда болгон түрүнө кара­ганда тубаса түр үстөмдүк кылат, ал эми жаны­барлардын эволюция процессинде акырындык м-н Ж. н. и-нде кийин пайда болгон форма ба­сымдуулук кыла баштайт. Булар барган сайын өзгөрүп, шарттуу рефлекстик иш жалпысынан тышкы чөйрөгө ыңгайлануунун активдүү кара­жатына айланат. Павловдун пикири б-ча та­таал түзүлүштүү жаныбарлардын (ит, маймыл) Ж. н. и. адам ж-а жаныбарларга тең орток би­ринчи сигналдык системанын шарттуу реф­лекстеринин жыйындысына алып келет. Эмгек­тин социалдык түрлөрүнүн өсүшүнө байланыш­туу адамга гана тиешелүү экинчи кабар түйүнү пайда болот. Ж. н. и-нде экинчи сигналдык сис­тема биринчиси м-н тыгыз байланыштуу болуп, адамдын жалпылоо, ойлоо жөндөмүнө негиз түзөт. Ж. н. и. ж-дөгү окуунун теор. ж-а прак­тикалык мааниси чоң.

Ад.: Павлов И. П. Полн. собр. тр. Т. З. М.; Л., 1949; Анохин П. К. Биология и нейрофизиология условного рефлекса. М., 1968.