БАЛЕРИНА

БАЛЕРИНА (итальянча Ьаііегіпа, латынча Ьаііө - бий­лейм) - балет труппасындагы бийчи, классикалык бий техникасынын чебери, академиялык балеттик канондор боюнча машыккан жана бийде манжа техникасын колдонгон балет бийчиси.

Россияда XX кылымда ар кандай балет бийчиси балерина деп атала баштаган, ал эми Россия империясында бул балет труппасында эң жогорку кызматты ээлеген солистке гана берилген. Бул наам XIX кылымдын үчүнчү чейрегинде Императордук театрларда пайда боло баштаган, бүтүндөй бир галактика италиялык виртуоздордун балет сахнасына чыгышы менен бирге чет өлкөдөн алдыңкы солисттер кызматка чакырыла баштаган. Алдыңкы солист болбогон артист бийчи (французча danse – бий) же жөн эле бийчи деп аталган.

Англис тилдүү өлкөлөрдө балеринанын эң жогорку статусун билдирүү үчүн principal dance – «башкы бийчи» (ошондой эле бийчи), Францияда – première danseuse, «биринчи бийчи» деген сөз айкаштарыы колдонулат.

Салттуу түрдө өзүнүн татаал иерархиясына ээ болгон Париж опера балетинде XIX кылым бою башкы бийчи «биринчи субъект» (франц. première sujet) деп аталган. Бул труппадагы карьералык тепкичтин эң бийик тепкичине көтөрүлө алган артисттер жана актёрлор XIX кылымдын аягынан тарта «жылдыздар» (франц. étoile) наамын ала башташкан.

XIX кылымда «этуаль» (французча: sujet étoile) сюжет катары пайда болгон бул макам акыры XX кылымда бекемделген. 1938-жылы балерина Соланж Шварц биринчилерден болуп расмий түрдө «этуали» – бийчи даражасына көтөрүлгөн (французча: danseuse étoile).

Прима балерина (латын тилинен prima – «биринчи») – театрда биринчи орунду ээлеген балерина, спектаклдерде башкы ролдорду аткарган труппанын алдыңкы солисти. Ал ролдорду чечмелөөдө кайталангыс оригиналдуулугу, жогорку техникасы жана чеберчилиги менен жогорку квалификациялуу бийчи.

Бул наам Россияга да Италиядан келген, бирок көбүнчө ал таза номиналдык түрдө – басма сөздө, интервьюларда, сын-пикирлерде жана башкаларда колдонулат. Ошол эле учурда кээ бир орус театрларынын солисттери (мисалы, К. С. Станиславский жана Вл. И. Немирович-Данченко) бул наамды расмий түрдө алып жүрүшөт. Кыргыз балетинин өнүгүшүнө Бүбүсара Бейшеналиева, Рейна Чокоева, Чолпонбек Базарбаев, Айсулуу Токомбаева зор салым кошкон.

СССРдин элартисти Бүбүсара Бейшеналиеванын эстелиги, Бишкек шаары.