ДИССЕРТАЦИЯ

ДИССЕРТА́ЦИЯ (латынча dissertātio – ойлоп табуу, изилдөө, талдоо) – окумуштуулук даража алуу үчүн даярдалган жана ачык корголуучу илимий эм­гек. Аспирантураны бүтүргөн же кандидаттык экзаменди тапшырган жогорку билимдүү адам­дардын Диссертациясы жарактуу деп табылганда гана Диссертацияны коргоого уруксат берилет. Кыргыз Республикасында Диссертациянын үч түрү бар: а) магистрдик Диссертация; б) кандидаттык Диссертация; в) докторлук Диссертация. Магистрдик Диссертациялар университеттерде мамлекеттик аттестациялык комиссиялардын жыйы­нында корголот. Диссертациялардын темасы, эреже ката­ры, илимий мекемелердин, жогорку окуу жайлардын негизги илимий-изилдөө иш багыттары менен байланыштырылышы керек, алардын окумуштуу (илимий-техникалык) кеңештери тара­бынан ар бир изденүүчү үчүн жана бир эле убакта илимий консультантын (докторлук Диссертация) же илимий же­текчисин (кандидаттык Диссертация) дайындоо менен беки­тилет. Илимдин докторунун окумуштуулук да­ражасын алууга жазылган диссертация илимий ква­лификациялуу, илимдин тийиштүү тармагынын адистиги боюнча изденүүчү тарабынан өз алдынча даярдалган, илимий изилдөөнүн негизинде аткарыл­ган эмгек болуп эсептелет жана төмөнкү талап­тардын бирине жооп бериши керек: а) илимий жак­тан негизделген багыттардын өнүгүшүндө маанилүү социалдык-экономикалык, маданий, саясий жана чарбалык мааниси бар илимий маселелерди чечүүнү камтыган жаңы натыйжаларга ээ болуу; б) теориялык жоболорду, эксперименттик натыйжаларды, алардын жыйындысын, ачык-айкын илимий ба­гытты өнүктүрүүдө ири натыйжаларды алуу; в) ИТПге ири салым киргизе турган иштеп чы­гууларды жүзөгө ашыруу. Докторлук Диссертацияны коргоого бир же эки адистик боюнча коюлушу мүмкүн. Илим­дин кандидатынын илимий даражасын изденүүгө даярдалган Диссертация изденүүчү тарабынан өз алдынча даярдалган илимдин тийиштүү тармагынын адистиги боюнча же, эреже катары, илимдин док­торунун жетекчилиги астында аткарылган ква­лификациялуу илимий эмгек болуп эсептелет жана төмөнкү талаптардын бирине жооп бериши ке­рек: конкреттүү билимдин тармагы үчүн олут­туу мааниси бар белгилүү бир илимий маселени чеч­кен натыйжаларды алуу; маанилүү колдонмо милдетти чечүүнү камсыз кылуучу техникалык, экономикалык же технологиялык иштеп чыгууларды камтыган на­тыйжаларды алуу. Кандидаттык Диссертация, эреже ка­тары, бир адистик боюнча коргоого коюлат.

Ад.: Асанов У. А., Джуманазарова А. З., Чороте­гин Т. К. Наука Кыргызстана в лицах. Б. 2002; Аса­нов У. А., Джуманазарова А. З. Кыргызская наука в зеркале диссертационных исследований. Б., 2003.

Э. Мамбетакунов.