ДУНГАНДАР

ДУНГАНДАР (өздөрүн чжунюань, хуэйхуэй, ла­охуэйхуэй же хуэйзу деп аташат) – Кытай (20 млн), Россия (5 миң), Казакстан (40 миң), Өзбек­стан (5 миң), Кыргызстан (60 миңге жакын), ошондой эле КМШ өлкөлөрүндө жашаган калк. Дунган ти­линде сүйлөшөт. Негизинен мусулман-суннит­тер. Дунгандардын ата-бабалары – хуэй 19-кылымдын 2-жа­рымында Кытайдагы Цинь династиясына кар­шы Дунгандардын көтөрүлүшү жеңилгенден кийин Шеньси, Ганьсу, Синьцзян провинцияла­рынан Казакстан (Кара-Коңуз, Шор-Төбө айыл­дарына шеньсиликтер) ж-а Кыргызстанга (Ырдык айылына ганьсулуктар, Александровка айылы­на синьцзяндыктар) көчүп келип отурукташкан. 1932-жылдан «Хуэй­мин Бо» («Дунган гезити») гезити, ки­тептер дунган ти­линде басылып, ра­дио берүү жүргүзү­лөт. КР УИАда Кы­тайдан тышкары жерлерде жашаган Дунгандардын тарыхын ж-а маданиятын илимий жактан изилдөөчү дунган таануу бөлүмү иш­тейт. Дунгандар дыйканчы­лык, мал чарбачы­лык м-н кесиптени-

шип, дубалы кыштан же саман аралаш топу­рактан согулган үйлөрдө жашашкан. Кышкы­сын жылуу болсун үчүн мешке жанаша салын­ган секичеде (кан) укташкан ж-а тамактаныш­кан. Эркектер м-н аялдардын улуттук кийим­деринин үлгүсү окшош. Эркектер оң жагына топ­чуланган кенен көйнөк, шым, кездемеден шы­рылган бут кийим, аялдары саймаланып кооз­долгон кийимдерди кийишкен. Тамак-ашы не­гизинен эт, дан, сүт азыктары ж-а жашылча­жемиштер, анын ичинде крахмалдуу кесме, күрүчтөн да­ярдалган ботко, ачуу татымалдар кеңири пай­даланылат. Күрүчтү ж-а нанды тузсуз даярда­шып, тамакты таякчалар м-н жешет. 1994-жылы Кыргызстанда Дунгандар ассоциациясы (президенти Есен Ис­маилов) түзүлгөн. Учурда дунган улутунун өкүлдөрү Кыргызстандын ар кайсы тармактарында эмгектенүүдө. Кыргызстандын адабиятынын өнүгүшүнө кошкон салымы үчүн дунган акыны, котормо­чу Ясыр Шивазага Кыргыз ССР эл акыны (1974) деген наам ыйгарылган.

Ад.: Сушанло М. Дунгане (историко-этнографиче­ский очерк). Ф., 1971.

Ч. Жумагулов.