ЖЕРДИН ГРАВИТАЦИЯЛЫК ТАЛААСЫ

ЖЕРДИН ГРАВИТАЦИЯЛЫК ТАЛААСЫ – оор­дук күчүнүн талаасы; Жердин өзүнө тартуу ж-а анын суткалык айланышынан пайда болуучу борбордон четтөөчү күч м-н шартталган таби­гый күчтөрдүн мейкиндиги. Ал оордук күчү ж-а анын потенциалы м-н мүнөздөлөт (к. Гравимет­рия). Бүткүл дүйнөлүк тартылуу закону б-ча жер бетиндеги бардык заттар ж-а массалар жерге тартылып турат. Ошондуктан өйдө ыргытыл­ган таш кайра жерге түшөт. Тартылуу күчү өтө алыс аралыкка (мис., Айга, Күнгө ж. б.) чейин таасир этет. Ошонун натыйжасында Ай Жер­ди, Жер Күндү айланат. Тартылуу күчү адамга азырынча белгисиз гравитациялык толкундар­дын таасиринен келип чыгат. Жер бетинде тар­тылуу күчү Жердин айлануусунан пайда болгон борбордон четтөөчү күчтүн каршылыгына учу­рап азаят. Ал о о р д у к к ү ч ү деп аталат. Оордук күчүнүн ылдамдануусу гал (лук бузулат. Алар рельефтин ар кандай болу­шунан, тоо тек катмарларынын курамдык өз­гөрүшүнөн ж-а жер кыртышындагы калыңдык­тын ар түрдүүлүгүнөн ж-а жер кыртышынын кыймылынан келип чыгышы мүмкүн. Жердин тарыхында оордук күчү бир калыпта туруктуу болбогондугу да аныкталган. Оордук күчүнүн өзгөрүшү г р а в и т а ц и я в а р и о м е т р и сыяктуу сезгич приборлор м-н өлчөнөт. Оордук күчүнүн өзгөрүшү байкалган жер кыртышынын аймактары г р а в и т а ц и я а н о м а л и я­с ы деп аталат. Ал оң ж-а терс гравитация аномалиясына бөлүнөт. Жер шарында эң жо­горку терс аномалия (366 мГал) Атлантика океа­нында (Пуэрто-Рико чуңкурунда), оң аномалия (270 мГал) Филиппинде байкалган. Жер бетин­де гравиметриялык өлчөөлөрдүн негизинде изил­денген аймактагы оордук күчтүн изолиниялар м-н көрсөтүлгөн мааниси атайын г р а в и м е т­р и я л ы к к а р т а л а р г а түшүрүлөт. Алар кендерди издөө ж-а чалгындоо иштеринде ке­ңири колдонулат (к. Гравиметриялык чалгын­доо ыкмасы). О. эле Ж. г. т. гравитациянын көптөгөн маселелерин чечүү, Жер тулкусун аныктоо ж. б. учурларда пайдаланылат.

Ад.: Грушинский Н. П. Теория фигуры Земли. 2-е изд. М., 1976; Цубои Т. Гравитационное поле Земли. М., 1982; Молоденский М. С. Гравитационное поле. Фигура и внутреннее строение Земли. М., 2001.