ЖЕР-СУУ РЕФОРМАСЫ

ЖЕР-СУУ РЕФОРМАСЫ – Орто Азия ж-а Казак­станда падышалык Россия тарабынан күч м-н мамлекеттин менчигине алынган жерлерди жергиликтүү элге кайтарып берүү үчүн Совет өкмөтү жүзөгө ашырган социалдык-экономикалык чаралар. Ал 1920-жылы сентябрь айындагы Түркстан Компартиясынын 5-cъездинде кабыл алынып, эки этапта өткөн: 1) 1921–22-жылдарда Түндүк Кыргызстанга келген келгиндер­ди мурдагы орундарына көчүрүп, алардын орду­на жергиликтүү калкты отурукташтыруу ишке ашы­рылган. Мисалы, Каракол уездинен бошогон жерге 1578 түтүн, Пишпек уездинде 4500 түтүн кыр­гыз жайгаштырылган. Нарын уездинен 15 миң теше жер жергиликтүү элге кайтарылган. Басмачылык­ка байланыштуу жер-суу реформасы Түштүк Кыргызстанда толугу м-н ишке ашкан эмес; 2) Улуттук-мамлекеттик бөлүнүү аяктагандан кийин (к. Орто Азиянын улуттук­мамлекеттик бөлүнүшү) Орто Азиянын бардык республикаларында жүргүзүлүп (1925–29), бул этап­тагы жер-суу реформасы Түштүк Кыргызстанда «үчтүктөрдүн» (трой­ка) күчү м-н өзгөчө кырдаалда өткөн. Себеби бул жакта ашыкча жерди россиялык келгиндерден эмес, жергиликтүү байлардан тартып алууга туура кел­ген. Натыйжада 1927–28-жылдарда жеке менчик 494 ири чарба жоюлуп, 3447 жеке чарбанын ашык­ча жери кесилип алынган. Алардын эсебинен 45 777 га сугат ж-а 22 831 га кайрак жерлер жер-суу реформасынын фондусуна өтүп, дыйкандарга ти­йиштүү үлүш мурун 0,5 га сугат, 0,2 га кайрак жерден турса, реформадан кийин ал 2,8 га сугат, 1 га кайрак жерди түзгөн. Жер-суу реформасынын мааниси Орто Азиядагы жергиликтүү элден күч м-н тар­тылып алынган жерлер кайтарылып, орус ку­лактары пайдаланган артыкча укук чектелип, феодалдык ээликтерге айланган көп жерлер кем­багалдарга бөлүнүп берилгендигинде болгон.

Ж. Ж. Жунушалиев.