ЖОРГО СӨЗ

ЖОРГО СӨЗ , ы р г а к т у у п р о з а – 1) ке­ңири мааниде – тыбыштык жактан уюштуру­луп, аздыр-көптүр баамга уруна тургандай ыр касиетине (ыргакка, стопалык же муундук мый­зам ченемге, ички уйкашка, эвфониялык кара­жаттарга ж. б.) ээ болгон кара сөз. Кооз кептин мындай түрүн антикалык адабиятчылар жана тарых­чылар, белгилүү орус жазуучулары (Н. В. Го­голь, И. С. Тургенев, А. Белый ж. б.), Европа менен Азия элдеринин көркөм сөз чеберлери пайда­ланышкан. Дүйнөлүк адабиятта жалаң жорго сөз менен жазылган ири чыгармалар да бар (мисалы, Р. Рол­ландын «Кола Брюньон» повести); 2) кыргыз оозеки кара сөзүндөгү поэтикалуу кептин бир түрү. Анда кадыресе кара сөздүн да, ырдын да белгилери бар: бир эле сүйлөмдө кара сөздүн ар кандай түрмөктөрү жана ар кыл муундагы ыр саптары айкалышып, байкаларлык ыргак жа­тат. Бирок жорго сөздө туруктуу муун өлчөмү кайта­ланбайт, мисалы, Жесир кемпирдин үйүндө кызма­тын кылып, малын багып, отун жагып, суусун алып, тезегин терип, алы жеткен оокатына ка­ралашып, отун-суусуна аралашып турду («Ке­дейкан»). Жорго сөз жөө жомоктордо, баатырдык (ыр) дастандардын кара сөз менен айтылган жер­леринде, чечендер менен ырчылардын санат сөздө­рүндө арбын жолугат. Эл куудулу Шаршен Тер­мечиковдун оозеки аңгемелеринде да жорго сөздүн элементтери жыш. Кыргыз адабий прозасында жорго сөздүн салтын К. Жантөшев, Р. Шүкүрбеков («Тоо элинин баатыры» повести бүтүндөй жорго сөз менен жазылган), А. Убукеев аздыр-көптүр өрчүт­көн. Кыргыз поэзиясында өрчүгөн эркин ыр формасы да жорго сөздөн өнүп чыккан деп болжол­доого болот.

Ад.: Кыргыз элинин оозеки чыгармачылык тары­хынын очерки. Ф., 1973.