ВАРШАВА

ВАРША́ВА – Польша Республикасынын борбор шаары. Мазовецк воеводдугунун (административдик-аймактык бирдик) административдик борбору. Өлкөнүн башкы саясий, экономикалык, илимий, маданий очогу. Калкы 2,7 млн (2019; агломерациясы менен 3,1 млн). Варшава ойдуӊунда, Висла дарыясынын өйүз-бүйүзүндө жайгашкан. Европадагы эӊ ири жол тоомунун бири, темир жол түйүнү (анын ичинде Рим – Вена – Варшава – Гданьск, Москва – Варшава – Берлин – Лондон, Будапешт – Варшава , 5 темир жол вокзалы бар), 8 шоссе жолу (анын ичинде Москва – Варшава – Берлин автомагистралы) өтөт. Эл аралык Окенче аэропорту, 1995-жылдан метрополитен иштейт. Алгач балыкчылар кыштагы катары пайда болуп, кийинчерээк Варшава деген ат менен соода, кол өнөрчүлүк тургун жайына айланган. 1313-жылдан эскерилет. 1807–14-жылдары Варшава княздыгынын, 1815-жылдан Польша хандыгынын борбору. Биринчи жана 2-дүйнөлүк согушта Германия аскерлери тарабынан басып алынган. 1918-жылдан Польша Республикасынын борбору,

Старе-Място тарыхый аймагы.

1943-1944-жылкы Варшава көтөрүлүшүнүн очогу. 1945-жылы январда советтик жана польшалык аскерлер тарабынан бошотулган. Шаардын аймагынын ½ бөлүгүн токой, парктар жана суу объектилери ээлейт. Висла дарыясынын бийик сол жээгинде Варшаванын тарыхый очогу жайгашкан. Дубалдуу чептер (14–15-кылымдар), 15–18-кылымдардын турак жайлары, готика стилиндеги костёлдор, сепилдер, сарайлар сакталган. 17–18-кылымдарда Краков көчөсүн бойлой курулуштар курулган. 19-кылымдын башынан

Шаардын жаӊы бөлүгү.

Варшаванын жаӊы борбору түптөлүп, соӊку классицизм стилиндеги ансамблдер жана кварталдар курулган. Театр аянтында опера, Банк аянтында мамлекеттик комиссия жана казынанын имараты жана Польша банкы ж. б. жайгашкан. 19-кылымдын орто ченинен жаӊы кварталдар салына баштаган. Шаар 2-дүйнөлүк согуш мезгилинде катуу талкаланган. 1946-жылы реконструкция долбоору боюнча Маршалковский көчөсүнүн аймагында жаӊы борбор Конституция аянты ансамбли менен жана сарайлар курулган. Борбордук вокзал жана Варшаванын тарыхый борбору Бүткүл дүйнөлүк мурастын тизмесине кирген. А. Мицкевчтин, Ю. Понятовскийдин, Н. Коперниктин, Ф. Шопендин (Лазенко паркында), гетто баатырларынын, Советтик Армиянын аскерлеринин мүрзөсүндө мемориалдык
ансамбль, «Варшава баатырлары» (1939–45) эстеликтери бар. Польша ИА (1952-жылы негизделген), илимий коомдук, илим-изилдөө институттар борбор, 42 ЖОЖ (анын ичинде 12 мамлекеттик), университеттер, католик жана христиан диний академиялары, консерватория, калк ж. б. китепканалар, ири музейлер, театрлар, филармония ж. б. иштейт. Эл аралык кинофестиваль (1985-жылдан), жыл сайын «Варшава күзү» музыкалык фестивалы, Ф. Шопен атындагы пианисттер конкурсу (1927, 1949-жылдан 5 жылда бир) өткөрүлүп турат. Ошондой эле эл аралык соода, өнөр жай ж. б. көргөзмөлөр өткөрүлүүчү жай. Жыл сайын эл аралык китеп ярмаркалары, «Евробилд», «Компьютер-Экспо», «Шоп-Экспо» көргөзмөлөрү (ири көргөзмө комплекстери – «Мокотув», «Экспо-21» ж. б.), жеӊил атлетика, аялдардын теннис боюнча турнирлери өткөрүлөт. 2002-жылы оор атлетика, 2005-жылы Европанын шахмат боюнча ж. б. чемпионаттары болгон. Варшава Польшанын ички дүӊ продукциясынын 12,8%ин берет. Ишке жарамдуу калкынын 80,5% тейлөө чөйрөсүндө, 13,9% өнөр жайда, 5,6% курулушта эмгектенет. Шаардын экономикасынын негизин тейлөө чөйрөсү түзөт. Калкынын 21% илимий мекемелерде, 20,2% соодада жана калкты турмуш-тиричилик жактан тейлөөдө, 16,9% билим берүүдө, саламаттык сактоодо, 12,1% транспортто, 8,8% финансы-кредит системасынада, 21,0% башка тармактарда эмгектенет. Варшавада өлкөнүн ири банктарынын штаб-квартиралары (анын ичинде Польшанын улуттук банкы), негизги камсыздандыруу коомдору, финансы-кредит ишканалары, Варшава баалуу кагаздар биржасы ж.б. жайгашкан. Шаарда 26,2 миӊ өнөр жай ишканасы (2002; шаар айланасындагыны кошкондо 40 миӊ) иштейт. Өнөр жайынын башкы тармактары: машина куруу, металл иштетүү, химия-фармацевтика, тамак-аш, полиграфия, тигүү. Электр-техника, радиоэлектроника жабдуулары («Сименс» концернинин «ЗВУТ» телефон жабдуулары, «АББ» концернинин «ЗВАР» жогорку вольттуу аппаратура заводдору, «РАДВАР» жана «ВАРЕЛЬ» аскердик электроника ишканалары ж. б.), так (оптика) жана транспорттук машина куруу («ДЭУ» жеӊил автомобиль фирмасы, экскаваторлор, бульдозёрлор ж. б.), жүргүнчү лифтерин чыгаруу ж. б. ишканалары иштейт. Тамак-аш (анын ичинде эт, сүт, кондитер, жашылча жана жемиш иштетүү; шарап-арак, пиво кайнатуу) өндүрүү өнүккөн.
Ад.: Медерский Л. А. Варшава. Л., 1967; Молева Н. М. Варшава. М., 1973; Хросцицкий Ю. А., Роттермунд А. Архитектурный атлас Варшавы. Варшава, 1978.