БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ: нускалардын айырмасы

Кыргызстан Энциклопедия жана Терминология Борбору дан
Навигацияга өтүү Издөөгө өтүү
ВизуалдыкВикитекст
No edit summary
No edit summary
 
(6 intermediate revisions by 6 users not shown)
1 сап: 1 сап:
'''БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ ''' (Аль-Амират аль-Арабия аль-Муттахида, БАЭ) – Батыш Азиядагы мамлекет, Араб жарым аралынын түндүк-чыгышында жайгашкан өлкө. Түндүгүнөн Катар, түштүгүнөн, түштүгүнөн-батышынан жана түштүк-чыгышынан Оман менен чектешет. Түндүгүн Перс булуӊу, чыгышын Оман булуӊу чулгап жатат. Аянты БУУнун маалыматы боюнча 83,6 миӊ ''км''<sup>2 </sup>(БАЭнин кургактыктагы чек арасы чөл аркылуу өтүп, так эмес). Калкы 10,3 млн (2020). Борбору – Абу-Даби ш. Расмий тили – араб тили, перс тилинде да сүйлөшөт. Акча бирдиги – дирхам.<br/>
''' БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ''' (Аль-Ами
[[File:БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ2.png | thumb | none]]
[[File:БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ2.png | thumb | none]]рат аль-Арабия аль-Муттахида, БАЭ) – Батыш Азиядагы мамлекет, Араб жарым аралынын түндүк-чыг<font color='green'>ы</font>шында жайгашкан өлкө. Түндүгүнөн Катар, түштүгүнөн, түштүк-батышынан жана түштүк-чыгышынан Оман менен чектешет. Түндүгүн Персия б<font color="green">у</font>луӊу, чыгышын Оман булуӊу чулгап жатат. Аянты БУУнун маалыматы боюнча 83,6 миӊ ''км''<sup>2 </sup>(Бириккен Араб Эмирликтеринин кургактыктагы чек арасы чөл арк<font color="green">ы</font>луу өтүп, так эмес). Калкы 9,5 млн (2024). Борб<font color="green">о</font>ру – Абу-Даби шаары. Расмий тили – араб тили, перс тилинде да сүйлөшөт. Акча бирдиги – дирхам.
'''Мамлекеттик түзүлүшү.''' Бириккен Араб Эмирликтери – курамы 7 эмирликтен (Абу-Даби, Дубай, Шаржа, Ажман, Ум<font color='green'>м</font>эль-Кайвайн, Эль-Фужайра, Рас-эль-Хайма) ту<font color='green'>р</font>ган федерациялык мамлекет (эмирликтер бард<font color='green'>ы</font>гы теӊ абсолюттук монархиялар болуп саналат). Конституциясы 1971-жылы кабыл алынган. Башк<font color='green'>а</font>руу формасы – конституциялык монархия. Ма<font color='green'>м</font>лекет башчысы – Федералдык улуттук кеӊеш т<font color='green'>а</font>рабынан эмирликтердин монархтарынын ичинен 5 жылга шайланган президент. Аткаруу бийл<font color='green'>и</font>гинин органы – премьер-министр жетектеген өкмөт (кабинет). Саясий партиялары жок.  


<br/>'''==Мамлекеттик түзүлүшү=='''<br/>БАЭ – курамы 7 эмирликтен (Абу-Даби, Дубай, Шаржа, Ажман, Уммэль-Кайвайн, Эль-Фужайра, Рас-эль-Хайма) турган федерациялык мамлекет (эмирликтер бардыгы теӊ абсолюттук монархиялар болуп саналат). Конституциясы 1971-жылы кабыл алынган. Башкаруу формасы – конституциялык монархия. Мамлекет башчысы – Федералдык улуттук кеӊеш тарабынан эмирликтердин монархтарынын ичинен 5 жылга шайланган президент. Аткаруу бийлигинин органы – премьер-министр жетектеген өкмөт (кабинет). Саясий партиялары жок.<br/>
'''Табияты.''' Аймагынын көп бөлүгүн ойдуӊдуу түздүктөр, чыгышын тоолор (бийиктиги 1127 ''м''ге чейин), батышын таштуу чөл ээлейт. Климаты кургак, тропиктен субтропикке өтмө. Айлык орточо температурасы 20°Сден 35°Сге (максимум 50°Сге ж<font color='green'>е</font>тет) чейин. Жылдык жаан-чачыны 100 ''мм'', то<font color='green'>о</font>лорунда 300–400 ''мм''. Туруктуу дарыясы жок. Аянтынын көп бөлүгүн шор жер жана кумдуу чөл ээлейт. Оазистеринде сейрек курма пальмасы, акация, тамарисктер өсөт.
==Табияты ==
<br/>Аймагынын көпчүлүк бөлүгү ойдуӊдуу түздүктөр, чыгышын тоолор (бийиктиги 1127 ''м''ге чейин), батышын таштуу чөл ээлейт. Климаты кургак, тропиктен субтропикке өтмө. Айлык орточо температурасы 20°Сден 35°Сге (максимум 50°Сге жетет) чейин. Жылдык жаан-чачыны 100 ''мм'', тоолорунда 300–400 ''мм''. Туруктуу дарыясы жок. Аянтынын көп бөлүгүн шор жер жана кумдуу чөл ээлейт. Оазистеринде сейрек курма пальмасы, акация, тамарисктер өсөт.<br/>
==Калкы ==
<br/>Негизинен арабдар (90%тен ашык), ошондой эле перс, белуж ж. б. улут өкүлдөрү да жашайт. Ислам динин (58%; мусулман сүнөттөр) тутат. Калкынын 27% христиан дининде, друздар сектасы бар. Шаар калкы 84%. Ири шаарлары: Абу-Даби, Дубай, Шаржа.<br/>
[[File:БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ3.png | thumb | <center>Абу-Даби шаары, мусулман салттары сакталып, <br/>жаӊыча курулган имараттар.</center>]]


<br/>'''==Тарыхы =='''<br/>Байыркы мезгилдерден жаӊы мезгилдин башталышына чейин БАЭ жайгашкан аймактар (княздыктар) Омандын бөлүгү болгон. Б. з. ч. 6-кылымда ''Ахемениддер мамлекетинин'' бийлиги астына өткөн. 3–6-кылымдарда ''Сасаниддер'' мамлекетинин, 7-кылымдан Араб халифатынын курамына кирген; ислам дини таркаган. 13-кылымда БАЭнин аймагы ''Хулагуиддердин'' баскынчылыгына дуушар болгон. 16-кылымдын башы – 17-кылымдын ортосунда айрым бөлүктөрүн португалиялыктар ээлешкен. 18-кылымдан Перс булуӊунда соода жүргүзүүнү көзөмөлгө алууга аракеттенген британдык Ост-Инд компаниясы менен жергиликтүү арабдардын (англичандар аларды каракчылар деп аташкан) ортосунда узакка созулган чатактар башталган. Ушундан улам княздыктардын айрымдарын англичандар «Каракчылар жээги» деп аташкан. 19-кылымдын башында Ост-Инд компаниясы каракчылар менен күрөшүү шылтоосу менен бир катар согуштук экспедицияларды уюштуруп, 1820-жылы 7 араб княздыгынын эмирлери менен шейхтерин (башкаруучуларды) келишимге кол коюуга мажбурлап, байыркы Оман үч бөлүккө – Оман имамдыгы, Маскат султандыгы жана «Каракчылар жээгине» бөлүнгөн. Ост-Инд компаниясы менен жергиликтүү башкаруучулардын ортосунда кол коюлган жаӊы келишимдер (1835, 1839, 1853, 1892) бул аймакта англиялык протектораттын орношуна алып келген. 1835-жылдан англиялык колониячылар аны Oman Trucial [кырг. – Оман келишими (ОК)] деп аташкан. ОКга кирген княздыктардын аймагында британдык согуш базалары (Шаржа княздыгында) түзүлгөн. 20-кылымдын 20-жылдарында бир нече княздыкта англичандарга каршы кыймылдар күч алган. Улуу Британиянын лейбористтик өкмөтүнүн Перс булуӊундагы райондордон өз аскерлерин 1971-жылдын аягына карата толук алып чыгып кетүү жөнүндөгү билдирүүсүнөн кийин, ОКга кирген княздыктар араб княздыктарынын федерациясын түзүү жөнүндөгү макулдашууга кол коюшкан. 1971-жылы 2-декабрда көз каранды эмес БАЭнын түзүлгөндүгү жарыяланган. <br/>1990–91-жылдары Кувейт кризиси мезгилинде БАЭ Ирак менен дипломатиялык мамилесин үзүп, (1998-жылы калыбына келтирилген), АКШ башында турган Иракка каршы коалицияга катышып, Кувейт бошотулгандан кийин Иракка байланыштуу санкцияларды колдогон. 2003-жылы Иракка каршы эл аралык коалициянын иш-аракетинин жүрүшүндө БАЭ бейтараптуулугун сактап (бирок коалициялык күчтөрдү жайгаштыруу үчүн өз аймагын берген), коалиция аяктагандан кийин Ирактын жаңы өкмөтүнө олуттуу финансылык жана гуманитардык жардам көрсөткөн. 1970-жылдын аягынан БАЭ ар кандай афган моджахеддер топторун колдоп, 1997-жылы Пакистан жана Сауд Арабиясы менен бирге талибан режимин тааныган. 2001-жылдын 11-сентябрында Нью-Йорк жана Вашингтондо болгон террордук чабуулдардан кийин БАЭ өкмөтү Талибан кыймылы м-н байланышын үзгөн. 2011-жылы БАЭ Куралдуу Күчтөрүнүн бөлүктөрү Катардын аскер бөлүктөрү менен бирге Ливиядагы жарандык согушка катышкан. БАЭнин коргонуу саясатынын негизги багыты АКШ ж. б. батыш өлкөлөрү менен союздаштык мамилелерди чыңдоого багытталган. 1971-жылы 6-декабрда БАЭ Араб өлкөлөрүнүн лигасына, 9-декабрда Бириккен Улуттар Уюмунуна кабыл алынган. <br/>
'''Калкы.''' Негизинен арабдар (90%тен ашык),
[[File:БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ4.png | thumb | none]]


<br/>'''==Экономикасынын''' негизин нефть, газ өнөр жайы түзөт. Ички дүң продукциясынын көлөмү 421,1 миллиард доллар (2019). Аны киши башына бөлүштүргөндө 22 220 доллардан (АКШ) туура келет. Дүйнөдөгү нефть, газ өндүрүүчү жана экспорттоочу ири өлкөлөрдүн бири. Нефть ылгоочу, нефть-химия, металлургия (алюминий эритүү), цемент өнөр жайы тез темп менен өнүгүүдө. Ички дүӊ продукциясындагы өнөр жайдын үлүшү 41,7% (анын ичинен нефть, газ өндүрүү 33,4%), айыл чарбасыныкы 2,5%. 1992-жылы 134 млн ''м''<sup>3</sup> газ, 13,5 млн т нефть продукциялары, 1994-жылы 18,8 млрд ''кВт·с'' электр энергиясы өндүрүлгөн. Көчмөндүү мал чарбасы жана оазистеринде дыйканчылык өнүккөн. Элинин салт болуп калган көнүмүш жумушу – балык кармоо жана бермет чогултуу. Кустардык промысели (килем, кыл торко, чегелөө) бар. Негизги транспорту – автомобиль; автомобиль жолунун узундугу 4,7 миӊ ''км'' (1995; анын ичинен асфальтталганы 2 миӊ ''км''). Деӊиз порттору: Жебель-Али, Рашид (Дубай), Зейд (Абу-Даби), Мина-Халед (Шаржа). Сыртка нефть, нефть продуктулары, суюлтулган газ, алюминий ж. б. чыгарат. Негизги соода шериктештери: Япония, Индия, Иран, Оман, Корея Республикасы, Сингапур, АКШ.<br/>
 
[[File:БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ5.png | thumb | <center>Нефть түтүгүн куруу.</center>]]
 
[[Category: 2-том]]
[[File:БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ3.png | thumb | Абу-Даби шаары, мусулман салттары сакталып жаӊыча курулган имараттар.]]
 
 
[[File:БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ4.png | thumb | none]]
 
(Шаржа княздыгында) түзүлгөн. 20-кылымдын 2<font color='green'>0-</font>жылдарында бир нече княздыкта англичанда<font color='green'>р</font>га каршы кыймылдар күч алган. Улуу Брит<font color='green'>а</font>ниянын лейбористтик өкмөтүнүн Перс булуӊу<font color='green'>н</font>дагы райондордон өз аскерлерин 1971-жылдын аягына карата толук алып чыгып кетүү жөнүндөгү билдирүүсүнөн кийин, ОКга кирген князды<font color='green'>к</font>тар араб княздыктарынын федерациясын түзүү жөнүндөгү макулдашууга кол коюшкан. 1971-жылы 2-декабрда көз каранды эмес Бириккен Араб Эмирликтеринин түзүлгө<font color='green'>н</font>дүгү жарыяланган. 1971-жылы 6-декабрда БАЭ Араб
өлкөлөрүнүн лигасына, 9-декабрда Бириккен Улуттар Уюмунуна кабыл алынган. 1990–91-жылдары Бириккен Араб Эмирликтеринин аскерлери Бириккен Улуттук Уюмунун күчтөрүнүн кат<font color='green'>а</font>рында Иракка каршы согушка катышкан. 1994-жылы февралда өлкөнүн президенти айрым кылмыш иштерин (киши өлтүрүү, уурулук, ба<font color='green'>ӊ</font>ги заттарды колдонуу жана сатуу) кароону ш<font color='green'>а</font>рият мыйзамдарына ылайык жүргүзүүнү ки<font color='green'>р</font>гизген.
 
==Экономикасынын==
<br/> негизин нефть, газ өнөр жайы түзөт. Ички улуттук кирешенин үлүшү киши башына 22 220 доллардан (АКШ) туура келет. Дүйнөдөгү нефть, газ өндүрүүчү жана экспорттоочу ири өлкөлөрдүн бири. Нефть ылгоочу, нефть-химиялык, металлургия (алюминий эритүү), цемент өнөр жайы тез темп менен өнүгүүдө. Ички дүӊ продукциясындагы өнөр жайдын үлүшү 41,7% (анын ичинде нефть, газ өндүрүү 33,4%), айыл чарбан<font color='green'>ы</font>кы 2,5%. 1992-ж. 134 млн ''м''<sup>3 </sup>газ, 13,5 млн т  
[[File:БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ5.png | thumb | Нефть түтүгүн куруп жатышат. ]]
нефть продукциялары, 1994-жылы 18,8 млрд ''кВт·с''
электр энергиясы өндүрүлгөн. Көчмөндүү мал чарбасы жана оазистеринде дыйканчылык өнү<font color='green'>к</font>көн. Элинин салт болуп калган көнүмүш ж<font color='green'>у</font>мушу – балык кармоо жана бермет чогултуу. Кустардык промысели (килем, кыл торко, ч<font color='green'>е</font>гелөө) бар.
 
[[File:БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ6.png | thumb | Араб акчасы. ]]
Негизги транспорту – автомобиль; автомобиль жолунун узундугу 4,7 миӊ ''км'' (1995; анын ичинде асфаль<font color='green'>т</font>талганы 2 миӊ ''км''). Деӊиз порттору: Жебел<font color='green'>ь</font>Али, Рашид (Дубай), Зейд (Абу-Даби), Мин<font color='green'>а</font>Халед (Шаржа). Сыртка нефть, нефть пр<font color='green'>о</font>дуктулары, суюлтулган газ, алюминий ж. б. чыгарат. Негизги соода шериктештери: Яп<font color='green'>о</font>ния, Индия, Иран, Оман, Корея Республикасы, Синг<font color='green'>а</font>пур, АКШ.
[[Category: 2-том ]]

09:14, 31 Июль (Теке) 2025 -га соңку нускасы

БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ (Аль-Ами

рат аль-Арабия аль-Муттахида, БАЭ) – Батыш Азиядагы мамлекет, Араб жарым аралынын түндүк-чыгышында жайгашкан өлкө. Түндүгүнөн Катар, түштүгүнөн, түштүк-батышынан жана түштүк-чыгышынан Оман менен чектешет. Түндүгүн Персия булуӊу, чыгышын Оман булуӊу чулгап жатат. Аянты БУУнун маалыматы боюнча 83,6 миӊ км2 (Бириккен Араб Эмирликтеринин кургактыктагы чек арасы чөл аркылуу өтүп, так эмес). Калкы 9,5 млн (2024). Борбору – Абу-Даби шаары. Расмий тили – араб тили, перс тилинде да сүйлөшөт. Акча бирдиги – дирхам.

Мамлекеттик түзүлүшү. Бириккен Араб Эмирликтери – курамы 7 эмирликтен (Абу-Даби, Дубай, Шаржа, Ажман, Уммэль-Кайвайн, Эль-Фужайра, Рас-эль-Хайма) турган федерациялык мамлекет (эмирликтер бардыгы теӊ абсолюттук монархиялар болуп саналат). Конституциясы 1971-жылы кабыл алынган. Башкаруу формасы – конституциялык монархия. Мамлекет башчысы – Федералдык улуттук кеӊеш тарабынан эмирликтердин монархтарынын ичинен 5 жылга шайланган президент. Аткаруу бийлигинин органы – премьер-министр жетектеген өкмөт (кабинет). Саясий партиялары жок.

Табияты. Аймагынын көп бөлүгүн ойдуӊдуу түздүктөр, чыгышын тоолор (бийиктиги 1127 мге чейин), батышын таштуу чөл ээлейт. Климаты кургак, тропиктен субтропикке өтмө. Айлык орточо температурасы 20°Сден 35°Сге (максимум 50°Сге жетет) чейин. Жылдык жаан-чачыны 100 мм, тоолорунда 300–400 мм. Туруктуу дарыясы жок. Аянтынын көп бөлүгүн шор жер жана кумдуу чөл ээлейт. Оазистеринде сейрек курма пальмасы, акация, тамарисктер өсөт.

Калкы. Негизинен арабдар (90%тен ашык),


Абу-Даби шаары, мусулман салттары сакталып жаӊыча курулган имараттар.


(Шаржа княздыгында) түзүлгөн. 20-кылымдын 20-жылдарында бир нече княздыкта англичандарга каршы кыймылдар күч алган. Улуу Британиянын лейбористтик өкмөтүнүн Перс булуӊундагы райондордон өз аскерлерин 1971-жылдын аягына карата толук алып чыгып кетүү жөнүндөгү билдирүүсүнөн кийин, ОКга кирген княздыктар араб княздыктарынын федерациясын түзүү жөнүндөгү макулдашууга кол коюшкан. 1971-жылы 2-декабрда көз каранды эмес Бириккен Араб Эмирликтеринин түзүлгөндүгү жарыяланган. 1971-жылы 6-декабрда БАЭ Араб өлкөлөрүнүн лигасына, 9-декабрда Бириккен Улуттар Уюмунуна кабыл алынган. 1990–91-жылдары Бириккен Араб Эмирликтеринин аскерлери Бириккен Улуттук Уюмунун күчтөрүнүн катарында Иракка каршы согушка катышкан. 1994-жылы февралда өлкөнүн президенти айрым кылмыш иштерин (киши өлтүрүү, уурулук, баӊги заттарды колдонуу жана сатуу) кароону шарият мыйзамдарына ылайык жүргүзүүнү киргизген.

Экономикасынын


негизин нефть, газ өнөр жайы түзөт. Ички улуттук кирешенин үлүшү киши башына 22 220 доллардан (АКШ) туура келет. Дүйнөдөгү нефть, газ өндүрүүчү жана экспорттоочу ири өлкөлөрдүн бири. Нефть ылгоочу, нефть-химиялык, металлургия (алюминий эритүү), цемент өнөр жайы тез темп менен өнүгүүдө. Ички дүӊ продукциясындагы өнөр жайдын үлүшү 41,7% (анын ичинде нефть, газ өндүрүү 33,4%), айыл чарбаныкы 2,5%. 1992-ж. 134 млн м3 газ, 13,5 млн т

Нефть түтүгүн куруп жатышат.

нефть продукциялары, 1994-жылы 18,8 млрд кВт·с электр энергиясы өндүрүлгөн. Көчмөндүү мал чарбасы жана оазистеринде дыйканчылык өнүккөн. Элинин салт болуп калган көнүмүш жумушу – балык кармоо жана бермет чогултуу. Кустардык промысели (килем, кыл торко, чегелөө) бар.

Араб акчасы.

Негизги транспорту – автомобиль; автомобиль жолунун узундугу 4,7 миӊ км (1995; анын ичинде асфальтталганы 2 миӊ км). Деӊиз порттору: ЖебельАли, Рашид (Дубай), Зейд (Абу-Даби), МинаХалед (Шаржа). Сыртка нефть, нефть продуктулары, суюлтулган газ, алюминий ж. б. чыгарат. Негизги соода шериктештери: Япония, Индия, Иран, Оман, Корея Республикасы, Сингапур, АКШ.

"http://212.24.105.57:9989/index.php?title=БИРИККЕН_АРАБ_ЭМИРЛИКТЕРИ&oldid=29361" булагынан алынды