БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ: нускалардын айырмасы
No edit summary |
м (1 версия) |
||
1 сап: | 1 сап: | ||
'''БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ ''' (Аль- | ''' БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ''' (Аль-Ами | ||
[[File:БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ2.png | thumb | none]]рат аль-Арабия аль-Муттахида, БАЭ) – Батыш Азиядагы мамлекет, Араб ж. а-нын түн.-чыг<font color='green'>ы</font>шында жайгашкан өлкө. Түндүгүнөн Катар, түштүгүнөн, түш.-батышынан ж-а түш.-чыгышы- | |||
нан Оман м-н чектешет. Түндүгүн Персия б<font color='green'>у</font>луӊу, чыгышын Оман булуӊу чулгап жатат. Аянты БУУнун маалыматы б-ча 83,6 миӊ ''км''<sup>2 </sup>(БАЭнын кургактыктагы чегарасы чөл арк<font color='green'>ы</font>луу өтүп, так эмес). Калкы 2,1 млн (2001). Борб<font color='green'>о</font>ру – Абу-Даби ш. Расмий тили – араб тили, перс тилинде да сүйлөшөт. Акча бирдиги – дирхам. | |||
==Мамлекеттик түзүлүшү== | |||
<br/>. БАЭ – курамы 7 эмирликтен (Абу-Даби, Дубай, Шаржа, Ажман, Ум<font color='green'>м</font>эль-Кайвайн, Эль-Фужайра, Рас-эль-Хайма) ту<font color='green'>р</font>ган федерациялык мамлекет (эмирликтер бард<font color='green'>ы</font>гы теӊ абсолюттук монархиялар болуп саналат). Конституциясы 1971-ж. кабыл алынган. Башк<font color='green'>а</font>руу формасы – конституциялык монархия. Ма<font color='green'>м</font>лекет башчысы – Федералдык улуттук кеӊеш т<font color='green'>а</font>рабынан эмирликтердин монархтарынын ичинен 5 жылга шайланган президент. Аткаруу бийл<font color='green'>и</font>гинин органы – премьер-министр жетектеген | |||
өкмөт (кабинет). Саясий партиялары жок. | |||
<br/>'' | ==Табияты== | ||
[[File:БИРИККЕН АРАБ | <br/>. Аймагынын көп бөлүгүн ойдуӊдуу түздүктөр, чыгышын тоолор (бийикт. 1127 ''м''ге | ||
чейин), батышын таштуу чөл ээлейт. Климаты | |||
кургак, тропиктен субтропикке өтмө. Айлык орт. темп-расы 20°Сден 35°Сге (макс. 50°Сге ж<font color='green'>е</font>тет) чейин. Жылдык жаан-чачыны 100 ''мм'', то<font color='green'>о</font>лорунда 300–400 ''мм''. Туруктуу дарыясы жок. Аянтынын көп бөлүгүн шор жер ж-а кумдуу чөл ээлейт. Оазистеринде сейрек курма пальмасы, акация, тамарисктер өсөт. | |||
==Калкы== | |||
<br/>. Негизинен арабдар (90%тен ашык), | |||
[[File:БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ3.png | thumb | Абу-Даби шаары, мусулман салттары сакталып жаӊыча курулган имараттар.]] | |||
[[File:БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ4.png | thumb | none]] | |||
(Шаржа княздыгында) түзүлгөн. 20-к-дын 2<font color='green'>0</font>жылдарында бир нече княздыкта англичанда<font color='green'>р</font>га каршы кыймылдар күч алган. Улуу Брит<font color='green'>а</font>ниянын лейбористтик өкмөтүнүн Перс булуӊу<font color='green'>н</font>дагы райондордон өз аскерлерин 1971-жылдын аягына карата толук алып чыгып кетүү ж-дөгү билдирүүсүнөн кийин, ОКга кирген князды<font color='green'>к</font>тар араб княздыктарынын федерациясын түзүү ж-дөгү макулдашууга кол коюшкан. 1971-ж. 2-декабрда көзкаранды эмес БАЭнын түзүлгө<font color='green'>н</font>дүгү жарыяланган. 1971-ж. 6-декабрда БАЭ Араб | |||
өлкөлөрүнүн лигасына, 9-декабрда Бириккен Улуттар Уюмунуна кабыл алынган. 1990–91-ж. БАЭнын аскерлери БУУнун күчтөрүнүн кат<font color='green'>а</font>рында Иракка каршы согушка катышкан. 1994-ж. февралда өлкөнүн президенти айрым кылмыш иштерин (киши өлтүрүү, уурулук, ба<font color='green'>ӊ</font>ги заттарды колдонуу ж-а сатуу) кароону ш<font color='green'>а</font>рият мыйзамдарына ылайык жүргүзүүнү ки<font color='green'>р</font>гизген. | |||
==Экономикасынын== | |||
<br/> негизин нефть, газ өнөржайы түзөт. Ички улуттук кирешенин үлүшү киши башына 22 220 доллардан (АКШ) туура келет. Дүйнөдөгү нефть, газ өндүрүүчү ж-а экспорттоочу ири өлкөлөрдүн бири. Нефть ылгоочу, нефть-хим., металлургия (алюминий эритүү), цемент өнөржайы тез темп м-н өнүгүүдө. Ички дүӊ продукциясындагы өнөржайдын үлүшү 41,7% (а. и. нефть, газ өндүрүү 33,4%), а. ч-н<font color='green'>ы</font>кы 2,5%. 1992-ж. 134 млн ''м''<sup>3 </sup>газ, 13,5 млн т | |||
[[File:БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ5.png | thumb | Нефть түтүгүн куруп жатышат. ]] | |||
нефть продукциялары, 1994-ж. 18,8 млрд ''кВт·с'' | |||
электр энергиясы өндүрүлгөн. Көчмөндүү мал | |||
чарбасы ж-а оазистеринде дыйканчылык өнү<font color='green'>к</font>көн. Элинин салт болуп калган көнүмүш ж<font color='green'>у</font>мушу – балык кармоо ж-а бермет чогултуу. Кустардык промысели (килем, кыл торко, ч<font color='green'>е</font>гелөө) бар. | |||
[[File:БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ6.png | thumb | Араб акчасы. ]] | |||
Негизги транспорту – автомобиль; автомобиль жолунун уз. 4,7 миӊ ''км'' (1995; а. и. асфаль<font color='green'>т</font>талганы 2 миӊ ''км''). Деӊиз порттору: Жебел<font color='green'>ь</font>Али, Рашид (Дубай), Зейд (Абу-Даби), Мин<font color='green'>а</font>Халед (Шаржа). Сыртка нефть, нефть пр<font color='green'>о</font>дуктулары, суюлтулган газ, алюминий ж. б. | |||
чыгарат. Негизги соода шериктештери: Яп<font color='green'>о</font>ния, Индия, Иран, Оман, Корея Респ., Синг<font color='green'>а</font>пур, АКШ. | |||
[[Category: 2-том, бүтө элек]] | |||
02:41, 20 Январь (Үчтүн айы) 2025 -деги абалы
БИРИККЕН АРАБ ЭМИРЛИКТЕРИ (Аль-Ами

рат аль-Арабия аль-Муттахида, БАЭ) – Батыш Азиядагы мамлекет, Араб ж. а-нын түн.-чыгышында жайгашкан өлкө. Түндүгүнөн Катар, түштүгүнөн, түш.-батышынан ж-а түш.-чыгышы-
нан Оман м-н чектешет. Түндүгүн Персия булуӊу, чыгышын Оман булуӊу чулгап жатат. Аянты БУУнун маалыматы б-ча 83,6 миӊ км2 (БАЭнын кургактыктагы чегарасы чөл аркылуу өтүп, так эмес). Калкы 2,1 млн (2001). Борбору – Абу-Даби ш. Расмий тили – араб тили, перс тилинде да сүйлөшөт. Акча бирдиги – дирхам.
Мамлекеттик түзүлүшү
. БАЭ – курамы 7 эмирликтен (Абу-Даби, Дубай, Шаржа, Ажман, Уммэль-Кайвайн, Эль-Фужайра, Рас-эль-Хайма) турган федерациялык мамлекет (эмирликтер бардыгы теӊ абсолюттук монархиялар болуп саналат). Конституциясы 1971-ж. кабыл алынган. Башкаруу формасы – конституциялык монархия. Мамлекет башчысы – Федералдык улуттук кеӊеш тарабынан эмирликтердин монархтарынын ичинен 5 жылга шайланган президент. Аткаруу бийлигинин органы – премьер-министр жетектеген
өкмөт (кабинет). Саясий партиялары жок.
Табияты
. Аймагынын көп бөлүгүн ойдуӊдуу түздүктөр, чыгышын тоолор (бийикт. 1127 мге
чейин), батышын таштуу чөл ээлейт. Климаты
кургак, тропиктен субтропикке өтмө. Айлык орт. темп-расы 20°Сден 35°Сге (макс. 50°Сге жетет) чейин. Жылдык жаан-чачыны 100 мм, тоолорунда 300–400 мм. Туруктуу дарыясы жок. Аянтынын көп бөлүгүн шор жер ж-а кумдуу чөл ээлейт. Оазистеринде сейрек курма пальмасы, акация, тамарисктер өсөт.
Калкы
. Негизинен арабдар (90%тен ашык),


(Шаржа княздыгында) түзүлгөн. 20-к-дын 20жылдарында бир нече княздыкта англичандарга каршы кыймылдар күч алган. Улуу Британиянын лейбористтик өкмөтүнүн Перс булуӊундагы райондордон өз аскерлерин 1971-жылдын аягына карата толук алып чыгып кетүү ж-дөгү билдирүүсүнөн кийин, ОКга кирген княздыктар араб княздыктарынын федерациясын түзүү ж-дөгү макулдашууга кол коюшкан. 1971-ж. 2-декабрда көзкаранды эмес БАЭнын түзүлгөндүгү жарыяланган. 1971-ж. 6-декабрда БАЭ Араб өлкөлөрүнүн лигасына, 9-декабрда Бириккен Улуттар Уюмунуна кабыл алынган. 1990–91-ж. БАЭнын аскерлери БУУнун күчтөрүнүн катарында Иракка каршы согушка катышкан. 1994-ж. февралда өлкөнүн президенти айрым кылмыш иштерин (киши өлтүрүү, уурулук, баӊги заттарды колдонуу ж-а сатуу) кароону шарият мыйзамдарына ылайык жүргүзүүнү киргизген.
Экономикасынын
негизин нефть, газ өнөржайы түзөт. Ички улуттук кирешенин үлүшү киши башына 22 220 доллардан (АКШ) туура келет. Дүйнөдөгү нефть, газ өндүрүүчү ж-а экспорттоочу ири өлкөлөрдүн бири. Нефть ылгоочу, нефть-хим., металлургия (алюминий эритүү), цемент өнөржайы тез темп м-н өнүгүүдө. Ички дүӊ продукциясындагы өнөржайдын үлүшү 41,7% (а. и. нефть, газ өндүрүү 33,4%), а. ч-ныкы 2,5%. 1992-ж. 134 млн м3 газ, 13,5 млн т

нефть продукциялары, 1994-ж. 18,8 млрд кВт·с электр энергиясы өндүрүлгөн. Көчмөндүү мал чарбасы ж-а оазистеринде дыйканчылык өнүккөн. Элинин салт болуп калган көнүмүш жумушу – балык кармоо ж-а бермет чогултуу. Кустардык промысели (килем, кыл торко, чегелөө) бар.

Негизги транспорту – автомобиль; автомобиль жолунун уз. 4,7 миӊ км (1995; а. и. асфальтталганы 2 миӊ км). Деӊиз порттору: ЖебельАли, Рашид (Дубай), Зейд (Абу-Даби), МинаХалед (Шаржа). Сыртка нефть, нефть продуктулары, суюлтулган газ, алюминий ж. б. чыгарат. Негизги соода шериктештери: Япония, Индия, Иран, Оман, Корея Респ., Сингапур, АКШ.