БИРИККЕН УЛУТТАР УЮМУ (БУУ)

БИРИККЕН УЛУТТАР УЮМУ (БУУ) – тынчтык ж-а коопсуздукту сактоо, өлкөлөр аралык кызматташтыкты өнүктүрүү максатында түзүлгөн эларалык уюм. СССР, АКШ, Улуу Британия мамлекеттеринин өкүлдөрүнүн катышуусу м-н 1944-ж. август-октябрь айларында өткөн Думбартон-Окс конференциясында (АКШ) анын уставынын алгачкы жоболору иштелип чыгып, Крым конференциясында (1945) макулдашылып, 1945-ж. 26-июнда 51 мамлекеттин өкүлдөрү катышкан Сан-Франциско конференциясында талкууланган. 1945-ж. 24-октябрда устав кабыл алынып, бул күн жыл сайын БУУнун түзүлгөн күнү катары белгиленет. БУУнун башкы органдары: Башкы Ассамблея, Коопсуздук кеӊеши,

Эк он. ж-а Социал дык кеӊеш, Камкордук көрсөтүү кеӊеши, Эларалык Сот ж-а Секретариат. Б а ш к ы А с с а м б л е я – БУУнун жогорку органы. Анда БУУнун бардык мүчөмамлекеттеринин бештен көп эмес өкүлдөрү иш жүргүзөт. Ассамблея БУУнун уставынын чегинде маселелерди чечет ж-а мүчө-мамлекеттерге, о. эле БУУнун Коопсуздук к-тине сунуш бере алат. 7 негизги к-ти – саясий ж-а коопсуздук, куралсыздандыруу ж-а эларалык коопсуздук, экон. ж-а финансы ж. б. иштери б-ча; 2 туруктуу к-ти – адм., бюджет маселелери б-ча кеӊеш берүүчү ж-а акы төлөө б-ча к-ттер. Булардан тышкары атайын түзүлгөн к-ттер ж-а комиссиялар (мис., космос мейкиндигин тынчтыкта пайдалануу к-ти, Эларалык укук комиссиясы ж. б.) бар. БУУнун Башкы Ассамблеясынын автономиялык эларалык уюмдардын укугуна ээ

өзгөчө органдары да иш жүргүзөт, мис., Атом энергиясы б-ча эларалык агентчилиги. Ассамб

БУУнун Нью-Йорктогу имараты.

леянын кезектеги сессиясы жыл сайын, кезексиз же атайын сессиясы шартка жараша зарыл учурда чакырылат. К о о п с у з д у к к е ӊ еш и – БУУнун негизги ж-а туруктуу иштөөчү органдарынын бири. БУУнун уставы б-ча эларалык тынчтыкты ж-а коопсуздукту сактоо милдети жүктөлгөн. кеӊештин 5 туруктуу (Кытай, Франция, Россия, Улуу Британия ж-а АКШ) ж-а 10 убактылуу (алар БУУнун Башкы Ассамблеясы тарабынан 2 жылда бир шайланып турат) мүчөсү бар. Коопсуздук кеӊешинин чечимдери жалпы добуш берүү принцибине негизделип, кабыл алынат ж-а БУУнун бардык мүчөлөрү аны аткарууга милдеттүү. Э к о н ом и к а л ы к ж а с о ц и а л д ы к к е ӊ е ш – БУУнун негизги органдарынын бири. Ал эларалык экон. ж-а социалдык кызматташтыкты өнүктүрүүгө зарыл шарттарды түзүү милдетин аркалайт. БУУнун Башкы Ассамблеясына сунуштарды киргизет, конвенциялардын долбоорлорун даярдайт, анын атайын мекемелеринин иш-аракеттерин координациялайт. К а м к о рд у к к ө р с ө т ү ү к е ӊ е ш и – БУУнун эларалык деӊгээлде камкордук көрсөтүү иш-чараларын жүзөгө ашыруучу негизги органдарынын бири. Ал эларалык тынчтыкты бекемдөөгө, камкордукка алынган аймактагы калктын саясий, экон. ж-а социалдык прогрессине көмөк көрсөтөт. Э л а р а л ы к с о т – БУУнун жогорку сот органы; 1945-ж. уюшулган, мамлекеттер аралык чыр-чатак маселелерин чечүүчү ж-а укук маселелери б-ча бүтүмдөрдү чыгаруучу эӊ башкы эларалык уюм. Анын курамы БУУнун Башкы Ассамблеясы ж-а Коопсуздук кеӊеши тарабынан шайланган 15 судьядан түзүлөт. Алар Башкы Ассамблея тарабынан 9 жылга шайланат. БУУнун уставынын ажырагыс бөлүгү болгон Статуттун негизинде иш жүргүзөт. С е к р ет а р и а т – БУУнун туруктуу ж-а негизги органдарынын бири. Секретариат БУУнун Генералдык секретары (5 жылда бир шайланат) ж-а ал тарабынан дайындалган кызматкерлерден турат. Анын негизги милдети – БУУнун органда-

рын, к-т ж-а конференцияларын адм.-тех. жактан тейлөө. Секретариат Нью-Йоркто. БУУнун Генералдык секретарлары: Ли (1946–52), Хаммаршельд (1953–61), У Тан (1961–71), Вальдхайм (1972–81), Перес де Куэльяр (1982–91), БутроасГали (1992–96), Коффи Аннан (1997–2006), 2006жылдан Пан Ги Мун. БУУнун курамында өзалдынча, атайын адистешкен мекемелер да иш жүргүзүшөт. Мис., БУУнун өнүктүрүү программасы (ПРООН), Качкындардын иши б-ча Жогорку Комиссариат, Саламаттыкты сактоонун бүткүл дүйнөлүк уюму, Дүйнөлүк банк, Балдар фонду (ЮНИСЕФ), Эларалык эмгек уюму, Эларалык валюта фонду, билим, илим ж-а маданият уюму (ЮНЕСКО), Азык-түлүк ж-а айыл чарба уюму (ФАО). БУУнун штаб-квартирасы Нью-Йоркто. Расмий тили катары англис, испан, кытай, орус, француз тилдери, ал эми Башкы Ассамблеяда, Коопсуздук кеӊешинде, Экон. ж-а Социалдык кеӊеште расмий тил катары араб тили да эсептелет. Учурда БУУга 196 мамлекет мүчө (2004). Кырг-н БУУга 1992-жылдын 2-мартында кабыл алынган. Мүчө болуп кирүү м-н

БУУнун Кыргызстандагы имараты.

Кырг-нга эларалык турмуштун процесстерине жигердүү катышууга, социалдык-экон. маданий ж. б. маселелерди алга жылдырууга бир топ мүмкүнчүлүктөр түзүлдү. Кырг-ндын делегациясы БУУнун Башкы Ассамблеясынын сессияларына жыл сайын катышып келүүдө. Жогоруда аталган БУУнун адистешкен уюмдарынын жардамы м-н Кырг-ндын социалдык-экон., маданий өнүгүшүнө көмөк берген долбоорлор ж-а программалар иштелип чыгып, жүзөгө ашырылган.