БЕРМУДА АРАЛДАРЫ

БЕРМУ́ДА АРАЛДАРЫ (Веrmuda Islandes Веrmudas) – Улуу Британиянын ээлиги; Атлан­тика океанынын түш.-батыш бөлүгүндөгү ко­ралл (шуру) аралдар тобу. 150гө жакын арал­дан турат. Аянты 53,3 км²; ири аралдары: Бер­муда (аянты 39 км²), Сент-Жоржес, Сомерсет,

Сент-Дейвидс. Калкы 65,4 миң. (2005); анын 70%и негрлер ж-а мулаттар; о.эле Улуу Брита­ниядан, АКШдан, Австралиядан, Жаңы Зелан­диядан келгендер (26%), португалиялыктар, фи­липпиндиктер, тамилдер ж. б. да бар. Калкынын 81%не жакыны христиандар, анын 15%тейи католик динин тутат. Адм. борбору – Гамиль­тон ш. Акча бирдиги – бермуда доллары. Рас­мий тили – англис тили. Адм.-айм. жактан 9 приходго ж-а 2 муниципалитетке (Гамильтон, Сент-Жорж) бөлүнөт. Б. а. океандык Бермуда плитасында жайгаш­кан. Аралдары түзөң, неогенде пайда болгон аки­таш тектеринен түзүлүп, шуру (коралл) рифте­ри м-н курчалган. Деңиз деңг. эң бийик жери –

Бермуда аралынын деңиз жээги. Таун-Хилл тоосу (бийикт. 79 м) Бермуда а-нда жайгашкан. Башка аралдарында карст үңкүр­лөрү, воронкалар көп. Климаты тропиктик, нымдуу. Эң суук (март) айынын орт. темп-расы 16,7°С, эң жылуу (август) айыныкы 26,7°С. Жаан-чачындын жылдык орт. өлчөмү 1350 ммге

чейин. Июндан декабрга чейин катуу шамал ж-а деңиз толкуну болот. Агын суулары жок, жер астындагы тузсуз суулар пайдаланылат.

Бермуда а-нда эң ири туздуу көл – Харрингтон- Саунд жайгашкан. Гольфстрим жылуу агымы­нын таасиринен Б. а. аркылуу кораллдардын ж-а мангр токоюнун таралуусунун түн. чеги өтөт. Жерг. өсүмдүктөрдүн өкүлдөрү (а. и. энде­мик дарактары бар нымдуу, дайыма жашыл тропик токою, мис., бермуда арчасы) коргоого алынган жерлерде гана сакталган. Аралдарда куштардын 300дөн ашык түрү уялайт. Б. а-нда коргоого алынган табигый 20 аймак (аянты 69 га), эларалык маанидеги 5 суулуу-саздуу жер (24 га), 80 деңиз резерваты ж-а паркы (15,2 миң га) бар. Б. а-н 1522-ж. деңиз саякатчысы Х. Берму­дес ачкан. Анг. алгачкы айыл 1609-ж. пайда

болгон. 1684-жылдан Англиянын колониясы. 1968-ж. конституциясы кабыл алынып, ага ылайык ички өзүн-өзү башкаруу укугуна ээ бол­гон. Британиялык монарх дайындаган губерна­тор башкарган. 1989-ж. британиялык бийлик Б. а-на эгемендүүлүк берүүдөн баш тарткан.

Ички дүң продукциясы (ИДП) 2,33 млрд дол­лар (2003); киши башына 36 миң доллардан туура келет, бул көрсөткүч б-ча Б. а. дүйнөдө эң ал-

Бермуда акчасы.

дыңкы орунду ээлейт. ИДПнин 89% тейлөө

чөйрөсүнөн, 10% өнөржайынан, 1%и айыл чар­басынан түшөт. Экономикасынын негизин чет элдик туризм, офшордук финансы тейлөөсү, о. эле Бермуданын желеги м-н жүргөн деңиз кеме­лерин каттоо түзөт. Жылына аралга 300 миң­дей турист келет (анын 80% АКШдан), андан жылына 350 млн доллардан ашык киреше түшөт. Туризмдин өсүшүнө эларалык аэропорт­тордун, отелдердин курулушу ж-а круиз кеме­леринин рейстерин уюштуруу зор өбөлгө түздү. Аралдардын жумшак климаты, кумдуу жээк­тери, жогорку деңгээлдеги тейлөө туристтерди өзүнө тартат. Дайвинг, сноркелинг (коралл риф­терин, чөккөн кемелерди көргөзүү), виндсёрфинг өнүккөн. Б. а. дүйнөдөгү бирден бир офшордук финан­сы борбору, бул жерде 11 миңден ашык элара­лык компания ж-а фирма катталган. Өлкөдө киреше салыгы, пайдадан алынуучу ж-а ко­шумча баа салыгы жок, кыймылсыз мүлккө ж. б-га салык салынбайт; офшордук компания­лар кайра катталуу үчүн гана акы төлөйт. Б. а-на 103 соода кемеси катталган, алардын 27си бри­таниялык, 20сы амер., 20сы канадалык, 9у швециялык жеке менчик ээлерине таандык. Су­венир, фармацевтика продуктуларын, парфюме­рия, курулуш материалдарын өндүрөт, кеме ре­монттоочу өнөржайы бар. Жеринин 6% аянты гана дыйканчылыкка жарактуу. Азык-түлүктүн басымдуу бөлүгүн сырттан алат. Эрте бышкан жашылчаларды (брокколи, пияз, помидор, сабиз), жемиштерди (цитрус өсүмдүктөрүн, а. и. грейпфрут, инжир) өстүрүшөт. Жээктерден балык кармалат. Сырт­кы экон. байланышын негизинен АКШ, Улуу Британия, Франция м-н жүргүзөт. Экспортунда тейлөө кызматы үстөмдүк кылат. Товарлар­дын ж-а сырьёнун басымдуу бөлүгүн импорт түзөт.

Автомобиль жолунун уз. 450 км. Архипелаг­дын 8 аралы Бермуда а. м-н көпүрөлөр, о.эле паром аркылуу байланышат. Деңиз порттору: Гамильтон, Сент-Жорж, Докъярд, эларалык аэропорту Сент-Дейвидс а-нда жайгашкан. Б. а-на жакын Бермуда үч бурчтугу жай­гашкан.

13 –100