ДРАМА

ДРА́МА (грекче. drfma – аракет) – 1) адабияттын үч түрүнүн (эпос жана лирика менен катар) бири Драма бир эле убакта театрга да, адабиятка да орток жанр. Драманын өзгөчөлүгү – сюжеттүүлүк, окуянын курч карама-каршылыктуулугу, анын сахна оюндарына бөлүнүшү, каармандардын ди­алогдорунун туташтыгы, баяндоонун жоктугу же көмөкчү абалда болушу. Анын түпкү неги­зин социалдык-тарыхый же «түбөлүктүү» жал­пы адамзат карама-каршылыктарына дуушар болгон кишилердин ой-пикири, кагылышы, сөз таймашы түзөт. Драматизм искусствонун бардык түрүндө жолукса да, Драмада мыйзам ченемдүү түрдө басымдуулук кылат. Драма өз ичине көп жанрды камтыйт. Трагедия менен комедия – Драмада жашап келген түбөлүктүү жанрлар. Орто кылымда мисте­рия, моралите, көчө Драмалары, ошондой эле мелодрама, фарс, водевиль кеңири тараган, азыр Драмада тра­гикомедия маанилүү орунда. Европа Драмасынын башатында байыркы грек драматургдары Эсхил, Софокл, Еврипид, Аристофан турат. Байыркы Рим Драмасынын өкүлдөрү – Плавт, Теренций. Чы­гышта Драма кийинчерээк өнүккөн. Индияда Драма жанрынын гүлдөгөн доору биздин замандын 1-миң жылдыгы­на (Калидаса, IV–V кылымдар, Шудрака, V кылым жана башкалар) туу­ра келсе, Кытайда XIII–XIV кылымдарда атуулдук драма адабий жанры калыптанган. Европа Драмасынын «алтын доорун» Англиядагы жана Испаниядагы Кайра жаралуу доору менен барокко мезгилинде­ги Драма түзөт. Шекспирдин Драмаларында трагедия­луулук жана комедиялуулук, реалдуулук жана фантастика чыныгы элдик Драмалык формада сүрөттөлгөн. XIX кылымдагы орус драматургиясы дүйнөлүк Драманын тарыхына зор салым кошкон. А. С. Грибоедов, А. С. Пушкин, Н. В. Гоголь, А. Н. Островский, Л. Н. Толстой, А. П. Чехов – чыныгы реалисттик Драманы жараткан. М. Горь­кий, В. Вишневский, Н. Погодин, К. Тренёв, В. Маяковский, Л. Леонов, А.Корнейчук, А. Ар­бузов сыяктуу драматургдардын чыгармалары драматургиянын алтын казынасына кирди. Кыргыз адабиятында Драмалык чыгармалар 1920-жыл­дардын аягында пайда боло баштаган. 1926-жылы Ысык-Көл облусунун айыл чарба техникумунда Драма. ийрими уюшулган. Кийин борбордогу педагогикалык техникумдун алдындагы Драмалык ийримдерде, театр студия­ларында орус драматургдарынын пьесалары (мисалы, Н. В. Гоголдун «Текшерүүчүсү» жана башкалар) кою­ла баштаган. Кыргыз адабиятында алгачкы Драмалык чыгарманы М. Токобаев жазып, С. Карачев К. Жантөшев, Ш. Көкөнов кыргыз драматур­гиясын түптөшкөн. Башында Касым Тыныста­нов турган авторлордун «Академия кечелери» деп аталган Драмалык циклин кыргыз Драма жанрынын калыптанышынын, өркүндөшүнүн айрыкча бир этабы катары эсептөөгө болот. Драма жанрынын өнүгүшүнө Ж. Турусбеков, Ж. Бөкөнбаев, К. Мали­ков, А. Токомбаев, А. Осмонов, Т. Абдумому­нов зор салымдарын кошту. Б. Жакиев, Ж. Са­дыков, М. Тойбаев, Б. Өмүралиев, М. Гапаров, С. Раев жана башка драматургдар жаңы бийиктикке көтөрүштү. Ч. Айтматовдун кыргыз драматур­гиясында ээлеген орду өзгөчө. Жазуучунун чы­гармалары боюнча спектаклдер кыргыз театрларын­да эле эмес, чет өлкөлөрдө да байма-бай кою­лууда; 2) драматургиянын трагедия жана коме­дия менен катар негизги жанрларынын бири. Драма. комедия сыяктуу адамдардын жекече турмушун сүрөттөйт, бирок анын максаты – адамдардын мүнөзүн ж-а кылык-жоругун шылдыңдоо эмес, алардын коом менен болгон оош-кыйыш мами­лесин ачуу. Драма трагедия сыяктуу эле каарман­дардын рухий калыптануу баскычын же адеп­-ахлактык өзгөрүүлөрүн сүрөттөйт, бирок анда көрсөтүлгөн мүнөздөрдө трагедиялык каарман­дарга таандык бөтөнчөлүк жок. Драма курч кара­ма-каршылыктарды жана алардын кагылышын түзүүгө умтулат. Драманын белгилери антикалык (мисалы, Европада) жана айрыкча Кайра жаралуу доорундагы драматургияда эле болгон. Бирок өзүнчө жанр катары Драма. XVIII кылымда гана калыптан­ган. Азыркы учурдагы драматургиянын кеңири тараган түрү – реалисттик психологиялык Драма. Т. Абду­момунов («Абийир кечирбейт»), Б. Жакиев («Атанын тагдыры»), Ж. Садыков («Айкөл Ма­нас»), М. Байжиев («Төрт адам»), Ш. Садыбакаcoв («Ак боз ат») жана башка кыргыз драматург­дары психологиялык драмага кайрылышты. А. Садыков, С. Төлөгөнова.