ДҮЙНӨ ТИЛДЕРИ

ДҮЙНӨ ТИЛДЕРИ – жер жүзүндө жашаган эл­дердин тилдери. Азыркы учурда дүйнөдө 6 миң­ден ашуун тил бар. Булардын ичинен эң кеңи­ри тараганы ж-а сан жагынан көп киши сүйлө­гөнү – кытай, англис, хинди, испан, араб, орус, немис ж. б. тилдер. Д. т-нин изилденүү деңгээ­ли бирдей эмес. Ошондуктан аларды бөлүштүрүү­дө көбүнчө тектештик белгилери жетекчиликке алынат. Бир тилден тараган, бир булактан ке­лип чыккан жакын ж-а алыс тектеш тилдер тилдик семья, ал эми бир семьянын ичиндеги жакын тектеш тилдер тилдик топтор деп ата­лат. Д. т. негизинен, төмөнкүдөй семьяларга ж-а топторго бөлүнөт: 1. Алтай тилдеринин се­мьясы: курамына түрк (кыргыз, казак, өзбек, кара калпак, уйгур, түркмөн, татар, башкыр, кумук, карачай, балкар, азербайжан, түрк, га­гауз, хакас, тува, алтай, якут, чуваш, шор ж. б.), моңгол (моңгол, бурят, калмак ж. б.), тунгус-манжу (эвенк, эвен, манжу, нанай, орок ж. б.) тилдеринин тобун, корей ж-а япон тилде­рин камтыйт. Евразия кең мейкиндигине тара­ган түрк тилдери ич ара булгар, огуз, кыпчак, карлук, кыргыз (кыргыз-кыпчак) сыяктуу ча­кан топторго жиктелет. Корей, япон тилдери­нин алтай семьясына тектеш экендиги алтаис­тикада кеңири белгиленип келе жатат. 2. Индев­ропа тилдеринин семьясы: герман (англис, не­мис, голланд, швед, исланд, латыш, литва ж. б.), роман (италян, француз, испан, порту­гал, румын, молдова ж. б.), славян (орус, укра­ин, белорус, поляк, болгар, серб, хорват ж. б.), иран (фарсы, пушту, тажик, осетин ж. б.), инди (инди, бенгал, урду, цыган ж. б.) топтору. 3. Кы­тай-тибет тилдеринин семьясы кытай, тибет, бирма, тай, лаос, дунган ж. б. тилдерди кам­тыйт. 4. Фин-угор тилдеринин семьясына фин (фин, эстон, коми, карел, веп, ижор ж. б.) ж-а угор (мажар) (венгр, мордва, марий, ханты, ман­си ж. б.) топтору кирет. Айрым окумуштуулар муну алтай семьясы м-н бириктирип, урал-ал­тай тилдеринин тектештиги деп карашат. 5. Се­мит-хамит тилдеринин семьясына семит (араб, иврит, ахмор, айсор, тигре ж.б.), хамит (кашит, бербер, чад ж. б.) топтору кирет. Байыркы ак­кад, арамей, финикий эстеликтеринин тили да ушул семьяга тиешелүү. 6. Кавказ тилдеринин семьясы грузин, сван, абхаз, адыгей, абазин, ка­бардин, чечен, ингуш, авар, лак, даргин ж. б. тилдерди камтып, Түн. Кавказ ж-а Түш. Кавказ топторуна бөлүнөт. 7. Дравид тилдеринин семья­сы Түш. Индия м-н Шри-Ланкага тараган тамил, малаялам, каннада, телугу, куи, гонди ж. б. тилдерди камтыйт. 8. Австронезия тилдеринин семьясы: Индонезия, Филиппин, Малазия, Океа­ния аймактарында жашаган көптөгөн элдердин тилдери. Д. т-инин ичинен Америка, Африка, Полеазия, Полинезия ж. б. чөлкөмдөргө тара­ган көп сандаган тилдердин чыгыш теги ил. жактан бүгүнкү күнгө чейин так аныктала элек.