ЕВРЕЙЛЕР

ЕВРЕЙЛЕР (өздөрүн йегудим, идн деп ата­шат) – эл, Израилдин негизги калкы. АКШ, Франция, Россия, Украина, Улуу Британия, Ар­гентина, Канада, Бразилия, Беларуссия, Венг­рия, Бельгия, Италия, Нидерланд, Германия, Молдавия, Иран, Мексика, Австралия, Швей­цария, Румыния, Индия, Түркия, Уругвай, Чи­ли, ТАРда да жашашат. Жалпы саны 13,3 млн киши, а. и. Израилде 5,4 млндой (2006). Е. ив­рит, идиш, о. эле жашаган аймактагы жерг. калктын тилинде сүйлөшөт. Негизинен иудаист­тер. Е. диаспорада ашкеназ ж-а сефард болуп бөлүнүп, 2-дүйнөлүк согуш алдында ашкеназдар калктын 90%ин түзгөн. Еврей этносу б. з. ч. 2- миӊ жылдыкта Ханаан (азыркы Израиль) ай­магында калыптанган. Б. з. ч. 1-миӊ жылдык­та байыркы еврей мамлекеттери – Израиль ж-а Иудея падышалыктарын Ассирия (б. з. ч. 722-ж.) ж-а Вавилония (б. з. ч. 586-ж.) багындырган соӊ, Е. дүйнө жүзүнө жер которуп, тарап кет­кен. Е-дин бир бөлүгү Ж. Чыгыш, Түн. Африка ж-а Түш. Европа, а. и. байыркы түрк мамлеке­ти Хазар кагандыгынын аймактарына отурук­ташкан. О. кылымдарда Е. Европа м-н Азия аймактарына көчүп келип, жерг. калктар м-н аралашса да, өздөрүнүн динин, маданий-тири­чиликтик өзгөчөлүктөрүн сактап калган. 2-дүй­нөлүк согуш убагында гитлерчилердин Е-ди кы­рып-жоюуга багытталган саясатынын негизин­де 6 млн чамалуу Е. набыт болгон. Согуштан кийин европ. Е-дин көпчүлүгү АКШ ж. б. өлкө­лөргө кетүүгө мажбурланган. 1948-ж. БУУнун Генералдык Ассамблеясынын чечими б-ча Из­раиль еврей мамлекети түзүлгөн. Шаар жериндеги Е. дубал м-н курчалган кварталдарда (гетто, жу­дерия, меллах, махалля) жашашкан. Е-дин си­нагогия ибадатканасы, ырым-жырым мончосу (миква) болгон. Эркектер туника типтүү көйнөк, кара шым, дуба окууга ылайык саймаланган ко­стюм (талит, талес, арбаканфес), узун чапан, каф-

Бухар еврейинин үй-бүлөсү.

тан (лапсердак), башына атайын баш кийим (кипа, ермолка) кийип, маӊдайына бир тутам чач өстүрүп, сакал коюшат. Аялдар башына кеп­чач киет. Тамак-ашы – негизинен ун, балык, куш эти. Е. 19-к-дын 2-жарымында, өзгөчө Улуу Ата Мекендик согуш жылдарында Кырг-нга көчүп келе баштаган. Учурда өлкөбүздө 1,5 миӊ еврей жашап, ар кайсы тармакта эмгектенет. 1990-ж. Кырг-н Еврей мад-т коому – «Менора» (демилгечи Эсфирь Серебро, 1996-жылдан төрагасы Б. М. Шапиро) түзүлгөн. Еврей мектептери, «Хэсэд Тиква» фонду, синагогия коому иштеп, «Мааян» гезити чыгарылат.